Eleştiriye ve Azla Yetinmemeye Sebep Olan Mükemmelliyetçilik Nasıl Ortaya Çıkar?
pek cok bilim adami mukemmeliyetciligi incelemistir. mesela sigmunt freud'a gore mukemmeliyetcilik superego ile baglantili olan, basari icin asiri istek duyma durumuyken, burns'e gore imkansiz istekler pesinde kosmaktir. mukemmeliyetcilik, en genel ve kabul edilen tanimi ile, kisinin kendi performansi uzerinde yuksek standart ve beklenti sahibi olmasi durumudur.
hewitt ve flett, mukemmeliyetcilik kendine, diger bireylere ve sosyal duzene donuk olabilir demistir ki bu da, insanlarin gorusleri ile degisebilen algilarina gore oldukca mantikli bir yaklasimdir. bu goruse yakin olan frost ve arkadaslari* da buna katilip, mukemmeliyetci insanlarda hatalara karsi asiri titizlik, yuksek performans beklentisi, suphecilik ve duzen takintisi gibi davranislarin gozlenebilecegini belirtmistir.
bazi bilim adamlari, mukemmeliyetciligin klinik olarak tedavi edilmesi gereken nevrotik yanlari bulundugunu soylerken, adler gibi insanlar bunun normal ve dogustan gelen bir durum oldugunu savunur.
mukemmeliyetci insanlari nasil taniriz?
mukemmeliyetciler icin her sey net olmalidir. belirsizlikten, arada kalandan nefret ederler. durum siyahsa siyah, beyazsa beyazdir; gri soz konusu bile olamaz.
onlara bir sey begendirmek neredeyse imkansizdir. bu nedenle yaptiklari isleri tamamlayamaz, habire bir sey degistirirler. hatta leonardo da vinci'nin mona lisa'yi defalarca cizip yeniden boyamasi buna ornek gosterilir.
mukemmeliyetci insanlarda yaygin olarak depresyon, anksiyete, yeme bozukluklari, alkol ve uyusturu bagimliliklari gibi durumlarla karsilasilir. iclerindeki tutkuyu dizginleyemedikleri zaman, tatmin saglayamazlar ve bu durum kisiyi intihara surukleyebilir. mesela yaratici dusunme becerisi ile kendini gosteren sanatcilarin bir kisminin, erken yasta hayatina son verme sebebi bu engellenmislik hissi olarak tanimlanir.
bu insanlar asla takdir etmeyi bilmezler. hep daha iyisi oldugunu dusunduklerinden yetinmezler. bu sebeple cogu iskoliktir ve baska insanlara guvenmediklerinden, her islerini kendileri tamamlama egilimindedirler. bireysel islerde basarili olmalarina ragmen, bu paranoyakliklari yuzunden grup calismalari onlar icin kabusa doner.
mukemmeliyetciler, basit oyunlari ve hatta hobilerini bile ciddiye alir ve kaybetmeye tahammul edemezler.
surekli elestirirler ve tatminsiz davranirlar. bu yuzden etraflarindaki insanlari kirarlar.
peki bu insanlar neden boyle olur?
her seyden once aileler yuzunden elbette! cocugu at gibi kosturan ailelerin acimasiz ve yersiz elestirileri, cocugu hirslandirirken dengesini bozabilir.
durmadan elestirilen benlik algisi yuksek bireyler, kisilik gelisimini nevrotik mukemmeliyetcilikle tamamlayarak, her seyin negatif yanina odaklanan bir hale gelebilir. cocuk akademik basariya o kadar odaklanir ki 99 alsa aglar. herhangi bir seyi basaramasa dunyasi yikilir ve bu siddet egilimi dogurabilir.
benlik algisi dusuk bireyler ise, surekli daha iyisi icin cabalarken yetersizlik hissine saplanabilir. cocuk, basarisiz oldugu icin kendini sevilmeyen ilan etme egilimi gosterir. bundan korktugu icin de her seyden elini etegini cekebilir.
asiri ilgi gosteren ve davranis kontrolune odaklanan aileler de elestirenler gibi, cocugu mukemmeliyetcilige iter.
yapilan bir arastirmaya gore bu durum, supheciligi tetikler ve aferinci yapi dedikleri tutum olusur. surekli onay bekleme ve bagimli kisilik bu sayede ortaya cikar.
insan, sosyal cevresi tarafindan da mukemmeliyetcilige itilir. basarili olanin yuceltilmesi o kadar yaygindir ki, bilinc alti kabul goren mukemmeli yapmaya odaklanir hale gelir. televizyonda ve gorsel basinda karsimiza cikan orneklere bakarsak, toplumun dayattigi dinamikleri gorebiliriz. mesela ozgurluk ve bireysellik kavramlarinin bu kadar gelistigi gunumuzde bile, kadinlarin barbie bebek ebatlarini yakalama ve erkeklerin ise zengin olma saplantilari sosyal dayatmadan kaynaklanir. cunku sunulan ornekte guzel kadin ve zengin erkek mukemmellik semboludur.
mukemmeliyetcilik insani delirtebilir. bi kere yorucudur ve cesaret kiricidir ki bu da yeterince buyuk bir mutsuzluk sebebi olur. ancak ayni zamanda insanlar bunu olumlu kullanabildiklerinde kariyerlerine etkisi oldukca nettir.
ozellikle anne babalar ve ogretmenler, cocukta bir ise baslamayi erteleme, isi tamamlamama egilimi, iskoliklik, asiri hirs, baskasina ve kendine yonelik asiri elestirel davranislar gibi seyler arama konusunda uyanik olmalidirlar. cocuklara "en iyi sen ol!" derken ruh sagligini bozmak ve obsesif bir kisilik gelistirmesine sebep olmak istemez herhalde kimse, degil mi?
"aman da kasi, gozu, minik ayagi" diye sevilirken bir kisiligi oldugu unutularak buyutulen cocuklarin, aslinda her seyi algiladiklari anlasildiginda, bir seyler degisecektir diye dusunuyorum. kendi icgudulerini ve kisisel zevklerini tatmin icin cocuk yapan insanlarin, bu bencilliklerini kisisel hirslari icin cocuklarini oyuncak gibi oynayarak surdurmemeleri lazim. o cocugun, bebekliginden itibaren bir birey oldugunu kabul etmesi lazim her anne babanin. tercihlerine ve egilimlerine saygi duyularak buyutulen bir cocukla, tam tersi durumda buyuyen cocuk arasinda daglar kadar fark var!
hakkaten sagduyulu davranildiginda mukemmeliyetcilik insanin hayatini kolaylastiran bir unsur olabilir. yeterince zor olan su sartlarda, ailesine bile surekli kendini kanitlamak zorunda kalan bir cocugun saglikli buyumesi mumkun mu ya? el insaf...
ne alaka bilmiyorum da, ailelere "senin cocugunun kapasitesi bu kadar, cok buyuk beklentilere girip uzme ne kendini ne de cocugu" diyemeyip "zeki ama calismiyor" diye diye heba ettigimiz onca cocuga uzuluyorum yahu bazen. boyle eziyet olur mu lan!
kaynak da belirteyim: mesela saniye bencik'in yuksek lisans tezi, sevgili umit davasligil'in ustun zekalilar ogretmenligi dersleri, hollanda'dan gelen bir suru ders notu, odevler ve tez yazmak icin bitirdigim bir suru kitap tabii. adlarini hatirlamiyorum ama :/
