Günümüzdeki Bağımsız Botswana Devletinin İlk Başkanı: Seretse Khama

seretse khama, günümüzdeki bağımsız botswana devletinin ilk devlet başkanı olan afrikalı devlet adamıdır. 1921-1980 yılları arasında yaşamıştır.

o zamanlar ingiltere kontrolünde olan ve "bechuanaland protektorası" olarak anılan ülkesinde doğdu. yerli bamangwato halkının en önde gelen şefinin oğlu ve aynı kabilenin kralının torunu idi. güney afrika'da yatılı okullarda öğrenim gördükten sonra üniversiteye de orada gitti. daha sonra ingiltere'ye giderek öğrenimini daha da ileri götürdü.

orada 1947'de bir ingiliz beyaz kadınla evlendi. bu evlilik hem güney afrika'nın ırkçı rejimi, hem de kabile büyükleri tarafından tepkiyle karşılandı. baştan epeyce sorun yaşayan khama yine de evliliğini sürdürmeyi ve durumu kabilesine kabul ettirerek konumunu da korumayı başardı ve ingiltere'de öğrenimini sürdürdü. ancak hemen kuzeyinde ileride ırklararası evlilik yapmış bir liderin bulunmasını istemeyen ırkçı güney afrika rejimi konuyu kriz haline getirdi ve bölgeyi doğrudan sömürge değil de "protektora" olarak dolaylı kontrol eden ingiliz hükümetine de khama'nın yönetimden uzak tutulabilmesi için baskı yaptı. dünya savaşı sonrası ekonomik durumu sıkışık olan ve güney afrika'nın maden zenginlikleri yumuşak karnı olan ingiliz hükümeti khama'nın yöneticilik vasfı konusunda bir parlamento soruşturması açtı. inceleme bu konuda khama için olumlu bir raporla sonuçlansa da, rapor hükümet tarafından khama'nın "talihsiz evliliği nedeniyle" (ancak 30 yıl sonra ortaya çıkmak üzere) sümen altı edildi ve khama ve karısı bayan ruth 1951'de bechuanaland'den sürgüne gönderildiler.

sürgün, hem ülkede hem de ingiltere'de tepkiyle karşılandı. bir bamangwato heyeti ingiltere'ye giderek kararı kaldırtmaya çalıştı ama sonuç alamadı. fakat ülkede de khama'nın yerine başka birinin şef olması kararı uygulamaya sokulamadı.

1956'da khama tahttan vazgeçince sıradan vatandaş olarak eşiyle birlikte ülkesine dönmesine izin verildi. khama ülkede başarısız olacak bir sığır çiftliği yatırımına girişti. daha sonra yerel politikaya atıldı ve 1957'de kabile konseyine seçildi. 1960'ta kendisine şeker hastalığı teşhisi kondu.

1961'de milliyetçi bechuanaland demokratik partisi'ni kurarak tekrar siyasi bir atılıma girişti. geçmişte yaşadığı sürgün, ona büyük popülarite ve bağımsızlık eğiliminde bir seçmen kitlesi kazandırmıştı. böylece 1965 seçimlerini açık farkla kazandı. bechuanaland başbakanı olarak yeni kurulan başkenti gaborone'dan bağımsızlık yönünde bastırmayı sürdürdü ve 1966'da botswana bağımsız bir devlet, khama da bağımsız devletin ilk devlet başkanı oldu. kraliçe 2. elisabeth, khama'ya çok yüksek bir şövalyelik ünvanı verdi.

bağımsızlığını kazandığında dünyanın en fakir ekonomilerinden biri olan ülkesini geliştirmek için khama yoğun ekonomik çabalara girişti. özellikle et, bakır ve elmas başta olmak üzere ihracata önem verdi. kazanılan gelirlerin ağırlıklı olarak altyapı, sağlık ve eğitime yönlendirilmesi, ülkenin gelişimine katkı sağladı. khama, ekonomide de yönetimde de liberal bir yaklaşım benimsedi. vergi oranlarını düşük tuttu. yolsuzluğa karşı durdu ve yolsuzluğa karşı sıkı önlemler aldı, kişisel özgürlükleri desteklemeye ve korumaya çalıştı. ayrıca, komşuları iç savaşlarla çalkalanan bir devletin başkanı olarak net bir tavır koydu ve ülkesinin komşu ülkelere karşı yürütülecek askeri operasyonlar için kimse tarafından üs olarak kullanılmasına izin vermedi. öte yandan son dönemlerinde rodezya iç savaşının barışla sona erdirilmesi ve bunun sonucunda da bağımsız zimbabwe devletinin ortaya çıkmasında arabuluculuk rolü oynayarak saygınlığını arttırdı.

ülkesinde ve uluslararası camiada saygın bir lider olarak 1980'e kadar devlet başkanlığını sürdürdü. aynı yıl pankreas kanserinden öldü.