Hollywood'u Kurallarına Göre Oynamayı Reddeden Efsane Oyuncu: Marlon Brando
magazin basınını karıştırıyorum, karşıma hep aynı şeyler çıkıyor. brando'nun sahip olduğu adalar, intihar eden çocuklar, aşırı kilolar… hayır bunları yazmamalıyım.
sinema tekniğini yazmalı onun, devrimci duruşunu yazmalı
sinemada kendinden sonra gelen oyuncuları belki de en çok etkileyen oyuncu olduğunu yazmalı. hani şimdinin gözde oyuncuları, beğenerek izlediğimiz al pacino, robert de niro, johnny depp gibi oyuncuları nasıl etkilediğini. bir de adıyla birlikte anılan "metod oyunculuğu" var ki bizi brando'nun başarısının sırlarına götürür.
brando, 1924 yılında dünyaya geldi
annesi, henry fonda'yı keşfetmesiyle ünlü bir oyuncudur. mutsuz bir aile ortamında büyüdü ve bu yüzden gençlik yılları isyan doluydu. okul koridorlarında motosikletle gezdi, liseden kovuldu. askeri okula kaydedildi; disiplinsizlik ve asilik nedeniyle, oradan da kovuldu. oyuncu olmak isteyen kız kardeşi jocelyn'in yaşadığı new york'a gitti. 19 yaşındaydı ve dönemin en meşhur oyunculuk hocası stella adler'in sınıfına kaydoldu. doğal bir yetenekti. dönem, stanislavski'nin metod oyunculuğunun new york oyunculuk ekolünde revaçta olduğu dönemdi. stella adler, onun büyük başarıya ulaşacağını ancak, oyunculara özgü o sonsuz hırsa sahip olmadığını, kendi yeteneğine karşı ilgisizliğini ilk gözlemleyenlerdendi.
profesyonelliğe ilk adımı, 1944’te "remember mama/anneyi hatırla" adlı broadway yapımındaki rolüyle attı
onu bir gecede "efsane" mertebesine yükselten ise tennessee williams'ın "ihtiras tramvayı" oyununun, 1947 broadway yapımındaki stanley kowalski rolü oldu. onun bu kaba, kurnaz ve cahil halk adamı portresine verdiği ham, işlenmemiş, doğaçlama yön, canlı performansları izleyebilmiş olan bir avuç şanslının o günü hâlâ bir devrim olarak hatırlamasının sebebidir. brando, iki yıl kapalı gişe oynayan ve herkesin aklına kazınan bu olağanüstü performanstan sonra bir daha hiç tiyatroda oynamadı. sinema onu bekliyordu.
1950 yılında fred zinneman'nın "the men/onlar insandı" adlı filminde felçli, acılı bir savaş gazisi rolüyle sinemaya "merhaba" diyen brando bu rolüne hazırlanmak için bir ay bir gazi hastanesinde yatmıştı.
1951'de, elia kazan'ın, "ihtiras tramvayı"nın beyazperde versiyonundaki kowalski rolüyle, arka arkaya gelecek dört oscar adaylığının ilkine layık görüldü.
"ihtiras tramwayı"ndan sonra ikinci kazan/brando ortaklığı brando'nun meksikalı bir devrimciyi canlandırdığı ve ikinci oscar adaylığını aldığı "viva zapata"ydı (1952).
sonra farklı bir yol deneyerek, klasik kökenli aktörler james mason ve john gielgud’la "julius caesar"ı çekti (1953). kimsenin aklındaki marcus anthonyus olmamakla birlikte, bu kendi doğasına aykırı rolle bile, bir oscar adaylığı aldı.
kendi kazanamasa da yaratıcı varlığıyla, "ihtiras tramvayı"yla, vivien leigh'in, "viva zapata"yla anthony queen'in ve "julius caesar"la john gielgud'un oscar kazanmasına aracı olan brando, oscar'ı nihayet kazan'la üçüncü işbirliği "rıhtımlar üzerinde"deki yozlaşmış sendikacıları ihbar eden rıhtım işçisi/eski boksör terry malloy rolüyle aldı.
"rıhtımlar üzerinde"deki başarısını, 50'li yıllar boyunca birbirinden çok farklı filmler ve roller izledi. "guys and dolls/gönül yolu"yla (1955) ilk (ve son) kez bir müzikal denedi, "the teahouse of the august moon/çayhane" de (1956) eşcinsel bir japon'u, oscar'a bir kez daha aday olduğu "sayanora"da (1958) 2. paylaşım savaşı'nda bir subayı canlandırdı.
"mutiny on the bounty/gemide isyan" (1962), "bedtime story/yatak öyküsü" (1964), chaplin'le çektiği "the countess from hong kong/hong kong'lu kadın" (1967) filmlerinde oynadı.
60'larda kendini o kadar unutturdu ki, 1972'de coppola'nın "baba" filmindeki mafya babası vito corleone rolü için seçmelere katılmak zorunda kaldı. bu rolle yine mükemmelliğini kanıtladı ve ikinci oscar'ını aldı.
1973'te bertollucci'yle çektiği "paris'te son tango" ile bir oscar adaylığı daha geldi.
1979'da yine coppola'nın "apocalypse now"unda görkemli bir oyun çıkardı.
1998'de ırkçılık üzerine çok iyi bir mesaj/film olan "a dry white season/sıcak kuru bir yaz" ile bir oscar adaylığı daha aldı.
1990'da "baba"daki rolüyle dalga geçen "the freshman/akıl hocası"nda, 1995'te "don juan de marco"da oynadı.
son filmi 1999'da robert de niro ile oynadığı "the score" oldu.
metod oyunculuğu, "oyuncunun, duyguların ve durumların gerçekliğine inmesindeki ısrarıyla, içe dönük olmasına ve canlandırdığı karaktere kendi deneyimlerini katmasına dayanır"
amacı, karakterin artık oyuncunun bir parçası haline gelmesidir. oyuncu yazarın ya da senaristin kurgusundan sıyrılmalı, kendi yaratısına varabilmelidir. kuşkusuz, brando bu metodu en iyi uygulayan sanatçıların başında geliyordu.
bir gün, brando eğitim almak için geldiği, metod oyunculuğunun okulu olan actor studio'nun sınavlarına katılmış; sınavda jüri, kendisinden, tek hareketle kendilerinden nefret ettiğini göstermesini istemişti. kısa bir bekleyişin ardından oyununa başlayan brando, jürinin karşısında öylece durmuş, sonra da çıkışa yönelip kapının önünde dikilmiş. jüri'ye bir kez bakmış ve ayaklarını paspasa silerek odadan çıkmıştı.
metod oyunculuğunun daha iyi anlaşılması için aynı okuldaki başka bir örneğe daha yer verelim
bir ders sırasında robert de niro, bir doğaçlama uygulaması için, hepsi daha önceden oyunculuk eğitimi almış olan katılımcılarından birini sahneye çağırmış. de niro, öğrencisine "birazdan bu telefon çalacak, telefonu açacaksın ve telefondaki kişi sana çok kötü bir haber verecek, konuşma istemiyorum, hadi bunu bize anlat. kısa bir süren var…" deyip, telefonu öğrencinin eline vererek, kenara çekilmiş. öğrenci telefon çaldıktan sonra açıp, bir iki saniye sonra yüzünü ekşitmiş ve kötü bir haber almış gibi mimikler yapmış. de niro "bitti mi?" diye sorup araya girdikten sonra, salona dönüp "sanırım pek az kişi bu kadar kötü oynardı" demiş. öğrencisi de kötü olduğunu kabul edip, anında; bahsettiği duygunun doğru tepkisine ermenin zor olduğundan yakınmış. de niro bu kez aynı oyuncunun kulağına eğilip bir şeyler fısıldamış. öğrenci, ikinci kez çalan telefonu almış ve bir dakika konuşmadan oynamış. bu kez salondakiler performansın, yüz ifadesinin ve bedenin daha etkileyici olduğu konusunda hem fikir olduklarını belirtirmişler. de niro "ona sadece 'telefonu aç ve 348 ile 45'i çarp' dedim" diye açıklamış durumu.
brando metod oyunculuğunun bir numaralı ismiydi. oynadığı bütün filmlerde bu yanını görmek mümkündür. baba filminde oğlunun ölüm haberini aldığında yüz kaslarının aldığı durumu, damarlarının şişmesini kaç oyuncu başarabilir ki?
brando'yu bir de bizden biri yapan bir yanı var. bu, onun politik dünya görüşü ve yaşamı boyunca faşizme ve amerikan imparatorluğu'na karşı aldığı tavır diye özetlenebilir
brando, özellikle hollywood'un sahteliğinden nefret ediyordu. aykırıydı, onların kurallarına göre oynamıyordu.
brando, 1950’lerin ünlü mc carthy "cadı kazanı" komünist avı sırasında soruşturmaya uğramış ve kara listeye alınmıştı. bu olayın geri planına kısaca bir bakalım: ikinci paylaşım savaşı'nın ardından, mc carthy başkanlığındaki, amerika'ya karşı çalışmaları araştırma komitesi; üniversiteler, sendikalar, sinema-tiyatro sektöründeki komünistleri bulmak için geniş bir soruşturmaya girişmişti. gary cooper, john garfield, marlon brando, kim hunter, bertolt brecht, arthur miller, elia kazan gibi ünlü sanatçılar sorgulanmıştı. tiyatro ve film yönetmeni, istanbul doğumlu elia kazan, 14 ocak 1952'de gizli bir oturumda ilk kez komiteye konuşmuş ve çeşitli ihbarlarda bulunmuştu. sinema sektöründen onlarca oyuncu, senarist, kameraman emekçinin ismini polise veren kazan, verdiği ifadelerin yeterli olmadığını düşünmüş olmalı ki bir süre sonra tekrar komiteye başvurmuş ve daha çok bilgi vermek istediğini belirtmişti.
hainliği dünya çapında tescillenmiş kazan, kendisini şu şekilde savunmuştu: "komünist felsefeden ve yöntemlerden tiksiniyorum. ben, düşünce ve çalışma özgürlüğünden, birey haklarından yanayım. bu değerli kazanımlar için tüm gücümüzle çalışmalıyız. çalışmalarımda da başından beri daima bu amacı güttüm." o dönemde, onlarca sinema emekçisi işlerinden çıkartılmış, bir daha hiçbir yerde iş bulamamıştı. fakat holywood, kazan'a bonkör davranmıştı. istediği filmleri çekmesine izin verilmişti. hatta kendini koruması için bu filmlerde "aşırı"ya gitmesine izin verilmiş, önü açılmıştı. brando, kazan'ın arkadaşlarını ihbar etmesini haklı çıkarmak için çektiği bu filmlerde rol alıp kandırılanlar arasındaydı. brando yıllar sonra kazan tarafından kandırıldığını ifade etmekten çekinmemişti. kazan, yıllar sonra "ömür boyu sanat oscar'ı aldığında salonda bulunan davetlilerin büyük bir çoğunluğu ayağa kalkıp sırt çevirerek onu protesto edecekti.
cadı kazanı, brando'nun politik çalışmalarında gerilemeye neden olmadı
o, 60'lar boyunca güney afrikalı politik tutsaklar, kızılderililer'in hakları gibi ayrımcılık ve insan hakları konularında ciddi mücadelelere katılmıştı.
1972 yılında coppola'nın the godfather/baba'daki vito corleone rolüyle ikinci oscar'ını almıştı. ancak hollywood'un kızılderililer'e yaklaşımını ve amerika'nın kızıldereliler üzerindeki soykırımını protesto etmek amacıyla ödülünü almaya gitmemiş, yerine sacheen cruz littlefeather adlı bir kızılderili oyuncu göndermişti. sahneye kızıldereli kıyafetleriyle çıkan littlefeather, brando'nun ödülü reddettiğini açıklamıştı.
