II. Dünya Savaşı'ndan 50'lere Kadar SSCB'ye Bilgi Akışı Sağlayan Casus Çetesi: Cambridge Beşlisi

kim philby, donald maclean, guy burgess, anthony blunt ve john cairncross'dan oluşan cambridge eğitimli, ingiliz casus beşli.

bunlar 1930'ların sonunda sovyetler birliği tarafından "işe" alınmış, ingiliz gizli servislerinde en üst yerlere gelmiş, ve sscb adına yıllarca casusluk yapmışlardır. burgess ve maclean 1951'de, philby 1963'de "out" edilmiş, fakat yakalanamadan kaçabilmişlerdir. cairncross'un ajan olduğu da 1951'de iddia edilmiş, ancak kendisi bir cezaya çarptırılmamıştır. beşlinin üyesi olduğu 1990'da batıya iltica eden bir sovyet ajanı onu ele verene kadar kanıtlanmamıştır. blunt ise 1963 yılında sovyet tarafına çekmek istediği bir amerikalı ajan tarafından ortaya çıkarılmış ama hükümetle bir anlaşma yapıp bilgi karşılığı dokunulmazlık kazanmıştır.

aslında beş kişiden oluşmamaktadır. 

1930'lu yılların başından itibaren, büyük buhranın ingiliz toplumunda yarattığı kapitalizme karşı olan olumsuz tavrı arkasına alan kgb, oxford ve cambridge gibi elit okullara sızmıştır. bu okullarda komunizme sempati ile yaklaşan hocaların bazıları devşirilmiş, öğrenciler arasında başarılı, zeki ve komunizme içtenlikle inananlar fişlenerek kgb'ye iletilmiştir. kgb bu öğrenciler arasında ince eleyip sık dokuyarak ileride iyi konuma geçebilecek olanları belirlemiştir. 

aranan özellikler arasında ciddi bir entellektüel zeka, komünizm ve devrim davasına sonsuz bağlılık ön planda gelmiştir. bu öğrencilerin bir çoğu 2. dünya savaşı sırasında ingiliz bürokrasinin kilit kurumları arasında (dışişleri, savunma bakanlıkları, silahlı kuvvetler, mi5, sis, vs) etkin konumlara gelmiştir. 

ingiltere sızmaları amerikalıların verona isimli kod çözme faaliyeti sayesinde ikinci dünya savaşı sonrası öğrenmiştir. mi5 içinde ciddi bir soruşturma ise 1950'li yılların sonuna doğru açılmıştır. 5 kişi artık her iki tarafın (ingiliz-rus) doğruladığı ajanlardır. diğerleri ise centilmenlik anlaşması yapılarak ifşa edilmemiştir. 

cambridge beşlisi dışında kgb ajanı olup ingiliz bürokrasisinde en yüksek konuma gelmiş olan kişi roger hollis'tir. mi5'in 1956-1965 yılları arasında başkalığını yapan hollis 1973 yılında vefat etmiştir. ingiliz gizli servisi içinde cambridge beşlisi'nin iki üyesini ifşa eden peter wright isimli ajan sonraki yıllarda yazdığı kitapta hollis'in ajan olduğundan emin olmakla beraber kurumun sonraki başkanlarının bu konunun üstünü kapattığını ve diğer isimlerin açığa çıkarak servisin rezil olmasını önlemeye çalıştığını anlatmıştır. 

toplam devşirilen ingiliz ajanının 40 veya 50 civarında olduğu düşünülmektedir. mi5 direktör yardımcısı gay liddell ve roger hollis'in 1940'ların ikinci yarısından 60'ların ortasına kadar ruslara karşı yürütülen birçok kontrespiyonaj operasyonunun başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açtıkları söylenmektedir. devşirilen ajanlar arasında homoseksüellerin ortaya çıkması (burgess ve blunt) olayın çok farklı şekilde kgb tarafından ele alındığını göstermiştir.

homoseksüellik 1930'lu yıllarda ciddi bir tabu olarak ingiliz toplumunda kabul edilemez görüldüğü yıllardır. ancak kgb toplumun elit kesiminde ve devlet bürokrasisinde homoseksüelliğin yaygın olduğunu ve homoseksüeller arası ilişkilerin bilgi akışını kolaylaştıracağına inanmıştır. iki kişi toplumun son derece hassas olduğu ve tabu olarak baktığı günahı paylaşarak, bağ kuruyor ve bir klik gibi hareket etmelerine yol açıyor. 

blunt ve burgess bu homoseksuel elit içinde üst kademelerden birçok kişi ile yakın arkadaşlık kurmuş, son derece gizli bir çok bilgiyi bu sayede kgb'ye sızdırmıştır. kgb'nin bu operasyonunda ajan devşirme konusunda kullandığı isimler çoğunlukla yahudi devrimciler olup en ünlüsü arnold deutsch'dur. bu isimler ingiltere'ye 1930'lu yılların başında uluslararası firmalarda çalışan işadamı kimliği ile gelip büyükelçiliğe bağlı olmadan faaliyet yürütmüşler, ajanları devşirirken raporlarını kgb'ye sunmuşlardır. 

ingiliz istihbaratının yaşadığı bu büyük travma ve soruşturma john le carre romanlarının ana konusu olmuş, hatta tinker, tailor, soldier, spy isimli muhteşem eseri 2012 yılında filme çekilerek bafta ödülü almıştır.

cambridge beşlisinin kgb'ye verdiği en önemli bilgiler

- enigma şifresini kıran bletchley park ekibinde bir süre çalışan john cairncross çözülen alman şifreli mesajlarını kgb'ye anında iletmiştir

- nato'nun kuruluş planları ve faaliyet alanı, çerçeve planı

- nazi'lerin rusya'ya saldırısı öncesinde alman'ların savaş teknolojisi (tankların özellikleri, asker, uçak, zırhlı araç sayıları) bu sayede stalin alman'ların teknolojik tanklarına karşı özel zırh delici mermiler geliştirmiştir.

- ingiliz'lerin amerika'lılar ile ters düştüğü durumlar, operasyonel faaliyetler, ajan listeleri.

- savaşın sonuna doğru berlin'e yapılan operasyon ile ingiliz istihbaratının elde ettiği nazi arşivine ilişkin bilgiler. 

- ingiltere'nin iletişimde kullandığı şifre kodları

- ingiliz ordusunun kapasitesi, teknolojisi