İnsan Beyninde İki Ayrı Bilincin Bulunduğunu Kanıtlayan İlginç Deney

epilepsi hastalarında bir dönem, beynin bir noktasından yayılmaya başlayan nöbet tüm beyni sarmasın, sadece tek lobda kalsın diye sağ ve sol beyni birleştiren büyük lifler kesiliyormuş (bkz: korpus kallosum). normalde insanın sağ ve sol beyni bu lifler aracılığıyla sürekli iletişim halindeyken bunlar kesilince iletişimleri büyük oranda kopuyor ve sağ-sol beyin iki ayrı beyin bölümü haline geliyor.

bu hastalar üzerinde birçok çalışma yapılmış. yapılan çalışmaların birinde, kişilerin sol ya da sağ gözlerine çeşitli görüntüler gösterilmiş ve bu görüntülerle ilgili nesneyi elleriyle göstermeleri istenmiş. sağ gözün gördüğü görüntü sol beyinde işleniyor; sol gözün gördüğü görüntü ise sağ beyinde işleniyor.. yani kişiye sol gözüyle görebileceği şekilde bir görüntü gösterildiğinde, sağ beyin bunu işleyip, kararını verip bu görüntüyle ilişkili bir nesneyi seçiyor. aynısı sol beyin için de geçerli; sağ göz görüyor, sol beyin karar veriyor

deneye gelirsek; sol göze bir kar manzarası gösterilmiş ve kişi bununla ilgili olarak bir kar küreme aletini göstermiş. yani kar bilgisi sol gözden sağ beyne gitmiş; sağ beyin kararını vermiş ve buna ilgili nesneyi seçmiş. sağ göze ise bir tavuk resmi gösterilmiş ve kişi sağ eliyle tavuk ayağını göstermiş. yani sağ gözden gelen bilgiyi sol beyin işlemiş, kararını vermiş. buraya kadar her şey normal. ilginç nokta buradan sonra başlıyor. kişiye bu ilişkileri nasıl kurduklarını sormuşlar. kar küreme aleti karla; tavuk ayağı tavukla ilişkili demeleri gerek ama aldıkları cevap öyle değil: "ilişki çok basit; tavuk ayağı, tavukta bulunur. kürekle de tavuk kümesi temizlenir."

buradan ne çıkarabiliriz? sol beyin tavuk ve tavuk ayağı ilişkisini kurdu; sağ beyin de kar ve kürek ilişkisini. ancak sorulduğunda kişilerden gelen açıklamalar garip. çünkü insanda sadece sol beyin konuşabiliyor. sol beyin konuşup ne ilişki kurduğunu anlatırken, sağ beyin konuşamıyor. sağ beyin-sol beyin arasındaki lifler kesilmiş olduğu için de sol beyin, ne sağ beynin hangi resmi gördüğünü bilebiliyor ne nasıl bir ilişki kurduğunu. tek bildiği sağ beynin küreği seçtiği. bu bilgi üzerinden kendince açıklama getiriyor "kürek olsa olsa kümes ile alakalıdır" şeklinde. daha önemli bir çıkarım sağ beyin hiç konuşamasa da mantık yürüterek kar ile küreği eşleştirebiliyor. konuşamadığı için anlatamıyor ama yapabiliyor.

sonuç olarak; iki ayrı beyin lobu, birbirinden tamamen bağımsız olduklarında kendi kendilerine çalışıp, işlem yapabiliyorlar. sadece sol beyin konuşmayı kontrol edebildiği için biz onun yaptığı işlemleri anlayabiliyoruz. sağ beynin nasıl bir mantık yürüttüğünü sol beyin de bilemiyor biz de. sağ beynin tek sorunu konuşamaması gibi görünüyor.

house m.d. dizisinin bir bölümünde bu deneyi işlemişlerdi. onu da yazayım ki daha açıklayıcı olsun. dizide yine sağ ve sol beyni ayrılmış bir insana aynı deneyi yapıyorlar. sağ ve sol göze görüntü değil de yazılar gösteriliyor. sol gözün göreceği şekilde "ayağa kalk" yazısını veriyorlar ve adam ayağa kalkıyor. sol göz, sağ beyne komutu gönderiyor ve sağ beyin vücudu ayağa kaldırıyor. yine buraya kadar normal. sonra adama "neden ayağa kalktın?" diye soruyorlar. sol beynin neden vücudun ayağa kalktığından haberi yok, çünkü komutu okumadı. kendince açıklama getiriyor ve adam "biraz üşüdüm, montumu alıp geleyim" şeklinde cevaplıyor.

tabii ki korpus kallosumu olan sağlıklı bir insanda böyle net bir ayrım yok. iki beyin de neredeyse her an için birbirleriyle iletişim içerisinde. ancak sağ beynin gerektiğinde ayrı bir bilinç gibi davranabilmesi hem neuroscience için hem bilincin evrimi için çok ilginç bir bulgu.

daha fazlasını okumak isteyenler split brain çalışmalarını araştırabilir. house izlesem yeter diyenler de 5. sezonun finali "both sides now" bölümüne bakabilirler.