Latin Alfabesine Geçiş Kararı Alan Kazakistan Bu Geçişi Nasıl Sağlayacak?
kararı 2010 senesinde alınmıştır. geçiş yumuşak şekilde yapılmaya çoktan başlamış deadline süresi 15 yıldır. kazakistan'ın durumunu daha önce latin alfabesine geçmiş olan özbekistan, türkmenistan veya azerbaycan ile karşılaştırmak yanlış olur. bahsi geçen ülkelerdeki slav nüfus oranı oldukça düşüktür ve hiç birisi rusya için kazakistan kadar stratejik değer taşımamaktadır. bu da sert bir geçişin önünü kapamış uzunca süre taslak olarak bekletilmiştir.
diğer orta asya ülkelerinin geçiş esnasında yaşadığı zorluklardan tecrübe edinmiş oldukları belli ki adım adım hareket ediyorlar. örneğin özbekler zort diye latin alfabesine geçiş yaptıklarında halk uzunca süre bulanık sıçmıştı. buna devlet daireleri, ülkedeki tabelalar, eğitim kitapları vs eklenince götlerini toplamaları oldukça uzun süre almıştı. nazarbayev ise daha yumuşak bir geçişle ne halkı ne de diplomasiyi sikertmeden akıllı bir yol izledi. önce devlet yayın organlarını tam kazakçaya geçirdi daha sonra tüm devlet evraklarını. şimdi de latin alfabesine adım adım geçiş yapılıyor. yani rusça ve rus kültürünün direkt etkisini kağıdı yırtmadan yavaş yavaş siliyor. 2012 senesinde ilk değişiklikler web sitelerinde başladı. ülkenin önde gelen haber sitelerinin hepsinde latin seçeneği o zamanlardan beridir var. ben bizzat 2013 yılında kazakça içerikli internet medyasının latin alfabesine geçişi konulu sempozyuma katıldım. 2018 de tabela ve uyarılar hepsi latin alfabesiyle yazılacak. daha sonra kitaplar ve gazeteler, en sonunda ise eğitim kitaplarıyla birlikte eğitim başlayacak.
latinizasyon konusunda bir çok uzman uygun bir alfabe üzerinde çalışıyorlar. şu an ahmet baytursunov'dan kalma sovyetler öncesindeki kazak-latin alfabesi baz alınıyor fakat ilerleyen dönemde bizim alfabemizdeki gibi bazı sesler için özel harfler türetilebilir. arapça gayn benzeri ses veren harf bizdeki yumuşak g gibi özel bir karakter olabilir. bugün anadolu türkçesinde hala yaşayan fakat alfabede bulamadığımız bir çok harf yeniden canlanabilir. kazakistan son 20 yıldır bir asırdır sağa sola göçmüş olan kazak nüfusu tekrar ülkeye çekmeye çalışıyor. aslında toprakları bugün olduğundan daha geniş bir alana yayılmış olduğu için şu an çin'de 2 milyona yakın kazak kökenli insan yaşamaktadır. açlık ve savaş dönemlerinde dünyanın dört bir ucuna dağılan kazakların hepsi farklı alfabeler kullanmaktadır. bu da geri dönüş çalışmalarında ve iletişimde sıkıntılar yaratmaktadır. örneğin kiril alfabesi ile yazmaya alışmış gençler ruslar gibi latinizasyon da "ş" harfi yerine "w" kullanmaktadırlar. çin'de doğup büyümüş bir kazak genci ise düz "s" kullanırken latin alfabesiyle yazan avrupa doğumlular "sh" kullanmaktadır. bu da ortak bir latin alfabesinin gerekliliğini doğurmaktadır.
geçen sene abd'de yaşayan kazak kökenli bir dilbilimci ile tanışmıştım. babası bugün kazakistan toprağı olan bir bölgede kendisi ise çin'de doğmuş ve abd'e taşınmış. kiril, arap, çin ve arap alfabelerinin hepsinde kazakça yazma deneyimini çocukluktan almış. haliyle konuya hakim bir kişi olarak kendisine danışılıyor. ondan aldığım bilgilere dayanarak söylüyorum ki bu zamana kadar orta asya'daki en doğru alfabe geçişi yaşanıyor. azeriler gibi arapça "ayn" olarak bildiğiniz açık ae sesi veren harfi direkt kiril alfabesinden almak yerine atatürk gibi yenilikçi bir yaklaşımla yeni bir harf türeteceklermiş. bu tamamiyle kendisinin kurduğu cümle. çin'de doğup abd'de büyümüş bir kazak atatürk'ü örnek gösterip yeni alfabeyi onun yolundan giderek hazırlıyor. sonra atatürk'ü neden seviyorsunuz diye soruyorsunuz. adamı bizim dışımızda bütün türk kökenli halklar örnek alıyor.
