Operasyonu Tecrübe Etmiş Birinden: Karaciğer Nakline Dair Bilmeniz Gereken Şeyler
karaciğer nakli operasyonunda, donör (verici) olarak ameliyat oldum
bahsi geçen ameliyat ile ilgili kim transplant olabilir, kim donör olabilir, prosedürler, tetkikler, ameliyat öncesi ve sonrası yaşadığım tecrübeleri sizlerle paylaşmayı düşünüyorum.
ülkemizde kadavradan yeteri kadar organ bağışı olmamasından dolayı ağırlıklı olarak canlı donörden transplant olarak kabul edilmiş hastaya yapılan cerrahi operasyondur. canlı donörden yapılan nakillerde ülkemiz hatırı sayılır bir itibar ve tecrübeye sahip olduğu için doktorlarımıza yurtdışından da muayene veya ameliyat için ciddi sayıda hasta başvurmaktadır. ayrıca doktorlarımız çapraz organ nakli (domino organ nakli) ve yeni teknikler uygulayarak başarılı operasyonlar gerçekleştirmektedir. bu itibarla medikal turizmde de ülke olarak gelişim göstermekte ve ilerlemekteyiz.
doktorlardan alınan bilgiye göre canlı donörden yapılan bu nakillerde ülkemizin bu şekilde öne çıkmasının en önemli sebebinin aile bağlarının çok kuvvetli olmasıyla ilgili olduğu belirtilmiştir. örneğin avrupa da canlı donörden yapılan nakiller %20-30 civarında seyrederken; ülkemizde bu oran %80'leri aşmaktadır. bu itibarla ülkemizde bulunan karaciğer transplantasyon ekiplerinin çoğu tüm dünyada saygı görmektedir. yukarıda belirttiğim açıklamalar ameliyat olduğum 2010 senesinde doktorumdan aldığım bilgiler olup; onaylanmaya veya güncellemeye ihtiyaç duymaktadır.
bir insan neden karaciğer nakline ihtiyaç duyar?
bir hastanın karaciğer transplantı olabilmesi için siroz, tümör, hepatit-c' ye bağlı karaciğer tahribatı gibi rahatsızlıkların ilaç veya başka bir tedavi yöntemiyle iyileşemeyecek duruma gelmesi ile doktorlar heyetinin toplanarak aldığı bir karardır. heyet karar vermeden önce tüm tomografi, biyopsi v.b tetkiklerin tamamlanmış olması gerekmektedir. bu karara müteakip hasta resmi organ bağış sisteminde sıraya sokularak hastaya uygun organın kadavradan bulunması beklenmektedir. hasta dilerse yukarıda bahsettiğim gibi canlı donör için doktoruna başvuru yapabilir. resmi başvurunun yapılarak kabul edilmesini müteakip canlı donör adayları ameliyatla ilgili bilgilendirilmek üzere brifinge alınır. bilgilendirme toplantısında diğer karaciğer hasta ve donörleriyle birlikte donör ve hastanın alacağı riskler ameliyat süreçleri v.b bilgilendirme ve gerekirse katılımcıların soruları yanıtlanır. canlı donörden nakil yapılacak transplantasyonda önemli bir hususta akrabalık dereceleridir. eğer yakın derecede bir akrabanız donör adayı oluyorsa herhangi bir sorun çıkmayacağını düşünüyorum. ancak komşu, yakın arkadaş v.b donör adayları bildiğim kadarıyla sağlık bakanlığı etik kurulunda değerlendirilmeye alınmaktadırlar.
tetkik prosedürü
bu prosedürlerin bitmesini müteakip donör adayları için tetkik prosedürü başlamaktadır. hatırladığım kadarıyla bende 2 tomografi, 1 mr, ultrasonografi ve 26 tüp kan alımı gerçekleştirilmişti. tomografilerden birisindeki anım unutulacak gibi değil. sabah aç karnına 1 litre ananas suyu içip gelmem istenmişti. bende yolda ananas suyunu bitirip hastaneye ulaştım. tam tomografiye gireceğim sırada küçük abdest ciddi şekilde sıkıştırmaya başladı. mesanenin dolu olması gerekliliği ve tomografiye girmekten başka çarem olmadığı için aletin içine yatmak zorunda kaldık. bilen bilir tomografi çekimi sırasında hareket etmemeniz mühimdir. ancak benim hareket etmeme gibi bir şansım yok resmen kıvranıyorum. dolayısıyla tomografi tetkikleri normalden uzun sürdü. allaha şükür kazasız belasız atlattık. masadan kalkar kalkmaz üzerimi değiştirmeden önlükle koşarak tuvalete kendimi zor attım. ananas suyu içerdiği mangan sebebiyle bağırsak gerimini arttırıp ve daha net bir görüntüleme sağladığı için bu tür işlemlerde kullanılmaktadır. 2. tomografi çekimim de ise koluma damar yolu açıldı ve masaya kollarım başımın üzerine gelecek şekilde uzanmam istendi. makinenin içine beni bir miktar soktuktan sonra makineye girmeden önce hazırlandığını gördüğüm serum gibi görünen şişeyi kelebeğe bağladılar. belli bir süre tetkikler yapıldıktan sonra doktor ''ilaç enjekte edeceğiz heyecanlanma'' dedi. ilaç enjekte edilirken tüm vücudunuzu kolunuzdan itibaren ateş basmaya başlıyor. hatta tırnaklarınız ve gözleriniz de dahi o sıcaklığı hissedebiliyorsunuz. enjekte edilen ilaçla ilgili bir bilgim yok.
konuyu biraz dağıttım. tetkikler neticesinde doku; kan v.b göstergeleri uyan donör adayı donörlüğe adım atmış bulunmaktadır. dolayısıyla herkes donör olacak veya hiç kimse donör olmayacak diye bir kaide yoktur. bütün tetkikleriniz uygun çıkarsa donör olabilirsiniz. donör olamıyorsanız da üzülmeyin. çünkü siz elinizden gelen fedakarlığı zaten o aşamaya kadar yapmışsınızdır. yukarıda bahsi geçen tetkikler bile ciddi zaman ve fedakarlık isteyen işlemlerdir. doktorlarda bu tetkikleri kesinlikle yapmak durumundadır. hatırladığım kadarıyla yukarıda belirtilen bu tetkikler yaklaşık 2 aylık bir süre aldı.
tetkiklerin bitmesini müteakip ameliyat günün belirlenmesi diğer prosedürlerin yapılması beklenmektedir. bu kısımla ilgili doktor olan arkadaşlar daha bilgilidir. ameliyat zamanının belirlenmesini müteakip donör ve hasta ameliyattan 1 ile 2 gün önce yatma işlemleri için ameliyat olacakları hastaneye yakınları ile birlikte gelerek evrak işlemlerini yapar ve odalarına alınırlar. ameliyattan önce herhangi bir sorun olmaması için anestezi uzmanı ve psikolog sizleri muayene eder. ayrıca ameliyattan bir gece önce çeşitli tahliller yapılır. ameliyattan önceki akşam ise sizi berber ziyaret ederek ameliyat olacağınız batın bölgenizi tıraş ederek sizi hazır hale getirir. ameliyattan önceki gece açıkça biraz stresli geçti. bu kadar koşuşturmadan sonra odada tek başınıza kaldığınızda kafanızda çok fazla düşünce oluşuyor. kafa dağıtmak için yanınıza kitap, oyun vb. şeyler alırsanız son geceniz daha rahat geçer. aslına bakılacak olursa bu yazdıklarım sadece bu ameliyata özel değil tüm ameliyatlarda da yapılabilir. yukarıda anlattıklarımda gördüğünüz gibi bu iş gönüllülük esasına dayanıyor ve ameliyat masasında dahi donörün cayma hakkı saklı kalmaktadır.
ameliyat sabahı
ameliyat sabahı hemşire ameliyat önlüğünü getirerek hazırlanmanızı ister. ayrıca ameliyata girmeden önce yakınlarınızın da yanınızda olmasına müsaade edilir. önlük giyildikten sonra kolunuza damar yolu açılır. tahlil için kan alımı ve bazı ilaçlar bu damar yolundan yapılır. yakınlarınızla vedalaşarak hemşire ve görevli eşliğinde sedye ile ameliyathaneye yolculuğunuz başlar. bu kısım heyecanınızın ve stresinizin tavan yaptığı bölümdür. ameliyathaneye ulaştığınızda buzhaneye girmiş gibi olursunuz. her yönden soğuk bir ortam. bu kadar soğuk olmasının nedeni ise hastane enfeksiyonlarının minimize edilmesi ve ameliyat olacak kişilerin bu enfeksiyona karşı korunması için steril bir ortam oluşturulmak istenmesidir. ameliyathaneye alındıktan sonra anestezi teknisyeni gelerek o ünlü genel anestezi ilacını (etomidat, tiyopental veya ketamin) - (kaynak) damar yolunuza zerk eder. bünyeye göre farklılık gösterse de 1 dakika dolmadan beyindeki tüm şalterler kapanır ve bilinçsiz bir karanlığa gömülürsünüz. ameliyat istisnalar dışında (bende bu istisnalardan birisiyim yaklaşık operasyonun 12 saat sürdüğü söylendi.) donör için yaklaşık 8-10 saat hasta için ise yaklaşık 12-16 saat arası sürer. verici için batın bölgesin ''büyük l'' şeklinde veya ''uzun ı'' şeklinde kesi açılır. hastada ise yine ''büyük l'' şeklinde veya ''mersedes amblemi olan y'' şeklinde kesi açılır. ameliyat sırasında ölüm riski doktorlar tarafından %0,2 olarak bildirilmişti. yani bir uçağın düşerek ölme riskinden dahi az bir olasılık olarak gözükmektedir. ameliyat da hasta çocuk ise karaciğerin sol lobu, (yaklaşık %20-30 civarı) hasta yetişkin ise karaciğerin sağ lobu (yaklaşık %60-70 civarı) alınır. safra kesenizde karaciğere yapışık olduğu için bu ameliyat sırasında safra kesenizi de kaybedersiniz. karaciğerinizin kökü sizde olduğu için endişelenmeyin yaklaşık 1 ay içerisinde karaciğeriniz eski büyüklüğüne gelecek şekilde kendini yenileyecek ve yaklaşık 3 ay içinde eski fonksiyonuna kavuşacaktır (insan vücudunda iç organlar içerisinde kendini yenileyebilen tek organ). ameliyatın bitmesini müteakip hastaların narkozdan çıkması için uyandırma odasına alınır. uyandıktan sonra ise yoğun bakım ünitesine alınarak gözlem altında tutulurlar. yoğun bakım ünitesinde donör yaklaşık olarak 24-48 saat hasta ise 4-5 gün gözetim altında tutulur. yoğun bakım prosedürleri ve teknik bilgiler için linki inceleyebilirsiniz. yoğun bakımda 1 gece geçirdikten sonra servise yani odama çıkarıldım.
yoğun bakım sonrası
yoğun bakım ve odamda geçen yaklaşık 3-4 günlük kısmı resmen hatırlamıyorum. ameliyat sırasında boyundan katater açılmış. bir süre ağrı hissetmeyeyim diye büyük ihtimalle bu kataterden anestezik (bkz: morfin) ilaç verildi. o 3-4 günlük süreçte ki kafayı başka bir yerde yaşayamazsınız. örneğin refakatçi çok uyuyorum diye uyanık olduğum bir anda elime istediğim kanalı açayım diye televizyon kumandası tutuşturdu. bir süre kanalları dolaştıktan sonra bir futbol maçını açıp seyretmeye başladım. ancak bir yerden sonrasını hatırlamıyorum. resmen sızmışım ama ne sızma elimde kumanda, ağzım 1 karış açık ve dudaklarımdan sızan salya... nereden biliyorum? çünkü bu halde çekilmiş bir resmim var. neden çekilmiş? böyle bir durumun olamayacağı iddia ederek inkar etmeyeyim diye.
iyileşme süreci
ameliyattan sonra ikamet edeceğiniz ve iyileşeceğiniz oda tek kişilik olup; refakatçi için bir açılabilir koltuk veya çekyat bulunmaktadır. odaya bir süre kesinlikle ziyaretçi alınmaz. ziyaret etmek içinde boşuna uğraşmayın. hastanın tek kalması ve ziyaretçinin kabul edilmemesinin nedeni, hastanın veya donörün ameliyat sonrası enfeksiyonlara tamamen açık hale gelmesindendir. ağır bir ameliyat olmasından dolayı ve karaciğer ile ilgili işlem yapıldığı için hastanın enfeksiyon kapması çok ciddi komplikasyonlara hatta ölüme sebebiyet verebilir. biliyorsunuz halkımızın hastane ziyaretleri birçok filme konu olmuş ve bizzat bizlerinde yaptığı hatalardan birisidir. ancak bu ve buna benzer ameliyat olmuş hastaları ziyaret edecek yakınların daha dikkatli olması gerekmektedir. ameliyat sonrası dönemde uyutulurken beslenmeniz damar yolu (bkz: parenteral) ile, su ihtiyacınız ise serumlar ile karşılanmaktadır. uyutulma işlemi bitirildikten sonra her ihtimale karşı boynunuzdaki katater bi süre daha bırakılır ve gözlem aşamasına geçersiniz. bu dönemde koku ve ses hassasiye ile kusmalarınız olacaktır. bu hassasiyet ve mide bulantıları geçici olup; endişelenmenize gerek yoktur. koku ve ses hassasiyetiniz azaldıkça oral yolla beslenmeye başlayabilir, yatağınızdan kalkıp oda içinde veya koridorda yürümeye başlayabilirsiniz. yürümek istemeseniz bile yürümek için kendinizi zorlayın. çünkü hızlı iyileşmenin en önemli kısımlarından biriside kasların hareket etmeye başlamasıdır. çoğu ameliyat sonrası hastaları yürütmeye çalışmalarınında nedeni hastanın bağırsak rahatsızlığı, kabızlık ve kasların hareket etmemesinden doğacak komplikasyonları önlemek içindir.
iyileşme sürecinde solunum egzersiz cihazı (bkz: triflo) ile akciğerlerinizi ve solunum kaslarınızı güçlendirmeniz gerekmektedir. hastalar bir süre iştahsızlık, halsizlik ve ağrılar yaşayabilirler. iştahsızlık birkaç güne kalmadan, halsizlik ev istirahati sırasında yapılacak egzersizlerle ve ağrılarda karın ameliyat bölgenizin zamanla düzelmesiyle geçecektir. saçlarınız kirlendiğinde veya sakalınız uzadığında da tıp bir çözüm bulmuş. yatakta banyo yapabiliyor ve özel bir usturayla tıraş olabiliyorsunuz. tabi ki bunları siz veya refakatçimiz değil sizi ameliyattan önce tıraş eden berber yapıyor. tıraş ve banyo detayına fazla girmeden anlatacak olursak ensenize özel bir leğen yerleştiriliyor ve saçınız yıkanıyor. vücudunuzda özel solisyonlu bezlerle siliniyor. sabah ve akşam olmak üzere günde iki kere kan alınıp tahlilleriniz yapılıyor. sabah alınan kan biraz sinir bozucu oluyor. çünkü uykunun en tatlı zamanında uyandırılmak hiç hoş olmuyor. kan değerleriniz de yükselme az veya olmuyorsa sizlere tavsiyem özellikle kuru üzüm (kan üzümü) yemeye çalışmanızdır. bu şekilde yaklaşık 7 ile 10 gün arası hastanede yatmanız gerekecektir.
bundan sonra yazacaklarım değişkenlik gösterdiği için yaşadıklarımı özetlemeye çalışacağım
hastaneden taburcu olmadan önce batın bölgenizde bulunan drenler çıkartılarak dikilir. taburcu edilme işlemlerinden sonra umarım eviniz çok uzak değildir. çünkü yolculuk gerçekten çok çok zor geçiyor. normal yaşantıda araba ile giderken hissetmediğiniz en ufak çukurlar dahi ağrılara sebebiyet verebiliyor. evde istirahat edeceğiniz oda tamamen steril ve tek başınıza yaşayacağınız bir yer olmalıdır. ziyaretçiler kısa süre kalmak kaydıyla maskeyle sizi görebilirler. istirahati devamlı sırt üstü yapmak zorundasınız. yan yatmaya kalktığınızda ameliyat bölgesindeki dikişleri zorlayabilirsiniz. ayrıca yan dönerken sanki tüm iç organlarınız döndüğünüz yöne devriliyormuş gibi bir hisse kapılıyorsunuz. bu hissi yataktan kalkarken de yaşayabilirsiniz. devamlı yatmamanız bol bol yürümeniz gerekmektedir. nekahat dönemini geçirdiğiniz için yansıyan ağrı (#73846651), sırt ağrısı, dikiş yerlerinde sızlama gibi ağrılarla da boğuşmanız gerekecek. merak etmeyin sıkın dişinizi hepsi geçici rahatsızlıklar. doktorunuz minoset ve ismini hatırlayamadığım bitkisel bir ilaç dışında başka bir ilaç vermeyecektir. kesinlikle başka bir ilaç içmemeniz konusunda da sizi tembihleyecektir. donör arkadaşlar ve transplant olmuş arkadaşlar karaciğerlerine bundan sonra iyi bakmalıdırlar. içki, sigara, karaciğere zarar verecek besinlerden uzak durmalarını ve yeni organlarına iyi bakmalarını istirham ediyorum. iyileşme süreci insandan insana değiştiği için burada anlattığım bazı kısımları yaşayabilir veya yaşamayabilirsiniz.
ameliyatı geçiren hastalar belli periyotlarla ameliyat oldukları hastaneye gidip rutin kontrollerini yaptıracaklardır. transplant olmuş hasta kontrollere daha sık gidecek; donör hasta transplant hastaya göre daha az kontrolden geçecektir. tabi ki bu yazdıklarım hastalar için her şey yolunda giderse geçerlidir. donör için ameliyattan sonra 3 aylık istirahat raporu verilecektir. bahsi geçen bu raporu doktor heyeti verecektir. bilindiği üzere 20 günden fazla istirahat raporlarını heyet vermek durumundadır. iyileşme, işe başlama ve normal yaşama dönme süreçleri kişiden kişiye değişiyor. ayrıca şu ana kadar anlattığım süreçler ve olaylar donör ve transplant hastanın aynı şehirde yaşadığı; ayrıca bu hastayı muayene ve ameliyat edecek hastaneninde aynı şehirde olduğu farz edilmiştir. farklı şehirde ameliyat olacak hastaların durumu farklı olabilir.
donör olmuş arkadaşlar ameliyattan önceki ve ameliyattan sonraki hayatlarını ve yaşantılarını gözden geçirdiklerinde ne kadar büyük bir değişim yaşadıklarını göreceklerdir. artık hiçbir şey eskisi olmayacaktır. ancak gerekeni yaptığınızı bileceksinizdir.
son olarak herkesin organ bağışı yapması ve kadavradan organ naklinin de ülkemizde belli bir seviyeye gelmesini sağlamamız gerekmektedir.
buradan ameliyat öncesi ve sonrası beni 1 dakika yalnız bırakmayan sevgili eşime teşekkürlerimi sunuyor ve herkese sağlıklı bir ömür diliyorum.
Bu içerik de ilginizi çekebilir
