Osmanlı Ordusu Geç Dönem Üniforma, Rütbe ve İşaret Kılavuzu
tanzimattan 1900'lerin başına kadar osmanlı ordusu rütbe şekil ve işaret konusunda avrupa ordularından büyük oranda etkilenmiş olsa da kendine has bir stil de yaratmayı başarmıştır. ancak günümüzde bu stil cumhuriyet harici üniformalarıyla epey basitleşmiş, anlaşılması kolaylaşmış çağına daha ayak uydurmuştur.
buna karşın filmlerde dizilerde karşımıza çıkan bir osmanlı subayının ne rütbede olduğunu nasıl anlıyorsunuz? anlamıyorsunuz. o yüzden biri çıkıp da "nazikeda kadınefendi hazretleri miralay ekrem bey teşrif ettiler" diyince bir albay imajı kafada oluşuyor. veya süt kardeşlerde kumandanım miralay hüsam dendiğinde onu bir alay komutanına denk ancak getirebiliyoruz. nihayetinde osmanlı ordusu tsk'nın geldiği ekoldür. o yüzden geçmişimizi bilelim.
buyrunuz bir osmanlı ordusu geç dönem üniforma rütbe ve işaret kılavuzu:
belirtmek icap ederse resimleri aldığım kaynak mahmut şevket paşa'nın bizzat yazdığı tarihli osmanlı teşkilat ve kıyafet-i askeriyesi kitabıdır. bu kitap daha sonra türkçeleştirilerek ikiye üçe bölünmüş ve askeri müze komutanlığı tarafından 1986'da bu bölümleri tıpkı basılmış ve çok da satmamış. 100 yılı aşan eserlerde fikri mülkiyetin anonimleşmesi gibi bir durum olduğunu hatırlıyorum. o yüzden osmanlıca versiyonunu yazmakta ve bilgiyi halka direkt ulaştırmakta bir miktar insiyatif alıyorum. asıl büyük kitap 1850'lerden 1908'lere kadar olan abdülmecid dönemini falan kaplıyor da olsa onu ben bu yazıya almıyorum.
son olarak bu rütbe ve işaretler osmanlı ordusu haki üniformaya geçip alman tipi sırmalı omuz apoletleri ve pip'lere terfi edince büyük oranda hizmetten kalkmıştır. 1876-1908 arası bir kılavuz olarak almak yerinde olur. yani bununla gidip 1. dünya savaşı üniformalarını açıklayamayız, onun için de 1908-1918 üniforma ve işaret kılavuzu gerekiyor.
osmanlıca çevirilerde çok yardımcı olan bilgi üni. tarih'ten mutlu dursun'a çok teşekkürler.
osmanlı ordusunda rütbeler
nefer
onbaşı
çavuş
başçavuş
zabitan rütbeleri 4 tanedir:
mülazım-ı sani : teğmen
mülazım-ı evvel : üsteğmen
yüzbaşı : bu osmanlı ordu sisteminde 80'lere kadar tsk'da hala olan önyüzbaşı'yı karşılayan bir rütbedir.
kolağası : kıdemli yüzbaşı'yı karşılayan rütbedir. bir süvari ya da piyade kol'u yönetecek sorumlulukta rütbedir.
ümera, yani üst subaylar ise 3 tanedir :
binbaşı : aynen günümüze de gelmiştir.
kaymakam : ya da kaim-makam. "yerine bakan" anlamındadır. ingilizce ve fransızcadaki "lieu-tenant colonel" (albayın yerine bakan) terimini bizde de direkt karşılayan bir rütbedir. günümüzde yarbay'a denk gelir. ki onlar da alay komutanları yokken yerlerine vekalet ederler.
miralay : alay mir'i ya da komutanı. albay'a denk gelir.
paşalar ise şunlardır :
mirliva : liva komutanı. liva bir tugaydır. tuğgenerale denk gelir.
ferik : tümen komutanlığı ile kolordu komutanlığı arasında gidip gelmektedir.
1. ferik : ordu komutanı sorumluluğundadır.
müşir : mareşal rütbesidir.
bu dönemde her birliğin, her sınıfın farklı birer üniforması vardır. 1861-1900 arası farklı renk üniformalar da yaygındır. daha da ilginç kısmı bir subayın rütbe ve sınıfı yanında görev yeri ve kıdemi de üniforma aparatlarından okunabilmektedir. işaretler genel olarak kol - yaka - omuz ve fes - kalpaktadır. her sınıfı tek tek betimlemek yerine beşerli onarlı örneklerle kitabı izleyelim. osmanlıca tekstin türkçesi ve açıklaması :
üniformalar 1-6:
1- yaveran-ı hazret-i şehr-i-yari'den dragon elbiseli ferik (padişahın yaverlerinden hafif süvari üniformalı general)
2- yaveran-ı hazret-i şehr-i-yari'den büyük üniformalı topçu ferik (padişahın yaverlerinden topçu büyük üniformalı general)
3- yaveran-ı hazret-i şehr-i-yari'den büyük üniformalı piyade miralayı (padişah yaverlerinden piyade albay)
4- maiyyet-i seniyye-i mülükane'den dragon elbiseli çavuş (padişah'ın öz maiyetinde görev yapan hafif süvari çavuşu)
5- tüfengi bölüğü efradından (tören muhafız bölüğü askerlerinden)
6- hademe-i hassa-i şahane kolağalarından (padişahın hususi işlerini gören birlikten bir yüzbaşı)
üniformalar 7-12:
7- küçük üniformalı piyade mirliva
8 - büyük üniformalı piyade ferik
9- ceketli piyade mirliva
10- apoletsiz, küçük üniformalı piyade ferik
11- cumalık elbisesini labis, erkan'ı harbiye binbaşı
12- küçük üniformalı piyade binbaşı
üniformalar 13-18:
13- piyade mülazım
14- sarıklı zuhaf alayı zabitanından (bkz: zuhaf) (bkz: zouave) şalvarlı sarıklı zuhaf alayı subaylarından biri. iki zuhaf alayından biri fesli diğeri sarıklıydı.
15- kaputlu piyade yüzbaşı
16- nişancı yüzbaşı
17- esna'yı harikde itfaiye zabitanından (bkz: harik) yangına müdahale itfaiye subaylarından.
18- gündelik elbiseli itfaiye zabiti (subayı)
üniformalar 19-24:
19- yağmurluklu piyade neferi (eri)
20- piyade onbaşı
21- fesli zuhaf alayı'ndan selamlık elbiseli nefer (selamlık padişahın ziyaretçi kabul ettiği yer olduğundan sarayın o kısmındaki askerler selamlık elbisesi giyerdi)
22- sarıklı zuhaf alayı'ndan selamlık elbiseli nefer
23- fesli zuhaf alayı'ndan gündelik elbiseli nefer
24- sarıklı zuhaf alayı'ndan gündelik elbiseli nefer
üniformalar 25-30:
25- müsellah itfaiye neferi (silahlı itfaiye eri)
26- esna'yı harikde itfaiye neferi (yangına müdahale itfaiye eri)
27- piyade mızıka efradından (erlerinden)
28- piyade taburlarından trampetçi
29- nişancı taburlarından boruzen (borazancı)
30- piyade ilave efradından (bkz: ilave taburları)
üniformalar 31-36:
31- (hademe?)-i hassa süvari 4. alay ümerasından (padişahın hususi birliğinin 4. alay üstsubaylarından)
32- (okunmuyor) hassa süvari 4. alay ümerasından.
33- süvari mızraklı alay ümerasından.
34- süvari (okunmuyor) alayı ümerasından.
35- kara papak aşiretine mensup hamidiye süvarisi ümerasından.
36- hamidiye süvari harb alayları zabitanından.
üniformalar 37-42:
37- kale topçu efradından (erlerinden)
38- küçük üniformalı topçu zabitanından (subaylarından)
39- topçu zabitan (subayı)
40- süvari topçu nefer (eri)
41- topçu seyyar arabacı efradından (topçu ulaştırma erlerinden)
42-piyade veya cebel topçu efradından (piyade veya dağ topçusu erlerinden)
üniformalar 43-48:
43- tabib binbaşı (askeri doktor binbaşı)
44- istihkam taburları zabitanından
45- istihkam taburları efradından
46- birinci istihkam taburları efradından
47- istihkam taburları efradından
48- sanayi alayları efradından.
üniformalar 49-54:
49- tabur katibi (yazıcısı. devlet-i ali osmanda okuma yazma bilen pek kimse olmadığından yazıcılar haberciler eskiden genelde subaydı. efraddan ise de özel üniforma giyiyordu)
50- tabur imamı (bunların da kendi aralarında bir hiyerarşisi vardı. tabur imamları alay imamlığından müftülüğünden emir alan yarı subaylardı)
51- dersaadet alayına mensup piyade jandarma çavuş (istanbul'da konuşlu jandarma alayına bağlı j. çvş)
52- piyade jandarma zabit (subayı)
53- süvari jandarma zabit (subayı)
54- dersaadet alayına mensup süvari jandarma neferi (istanbul'da konuşlu jandarma alayına bağlı j. süvari er)
üniformalar 55-62:
55- erkan-ı harbiye namzedi (kurmay subay adayı)
56- mekteb-i harbiye şakirdanından - eğitim kıyafetiyle (askeri okul öğrencileri osmanlı devrinde şakirt'tiler. eğitim kıyafetli harbiyeli öğrenci)
57- mekteb-i harbiye şakirdanından - harici kıyafetli
58- mühendishane-i şehr-i hümayun harbiyesinden (harbiye topçu okulu öğrencisi)
59- mekteb-i tıbbiye-i şahane-i harbiye şakirdanından : (askeri tıp akademisi öğrencisi)
60- baytar harbiyesi şakirdanından (askeri veteriner fakültesi öğrencisi)
61- baytar rüşdiyesi şakirdanından (askeri veteriner ortaokul öğrencilerinden)
62- mekteb-i rüşdiye-i askeriye şakirdanından (askeri ortaokul öğrencilerinden)
üniformalar 63-68:
63- bahriyeden küçük üniformalı sınıf-ı harp kaymakamı (deniz kuvvetlerinden küçük üniformalı muharip sınıf yarbayı)
64- bahriye silahendaz zabitanından (deniz piyade subaylarından)
65- bahriye silahendaz efradından (deniz piyade erlerinden)
66- yazlık elbiseli gemici neferi
67- mekteb-i bahriyye-i şahane harbiyesi şakirdanından (deniz harp okulu öğrencilerinden)
68- haddehane şakirdanından (bkz: haddehane) (demir eritme ve tersane sınıfı öğrencisi)
üniforma yaka işaretleri:
ön bilgi: setre önü çift veya tek sıra düğmeli, yakalı, çuhadan üniforma. bkz bir donanma setresi:
nimten : itfaiye subay ve erlerine özel düğmeleri göğse kadar iliklenen kısa ceket.
69- teftiş-i askeri komisyonu setre ve ceketi (yüksek askeri denetleme kurulu setre yakası)
70- hademe-i hassa-i şahane setresi (padişahın hususi işlerini gören birliğin setre yakası)
71- tüfengi bölüğü efradı setresi (tören muhafız bölüğü erleri setre yakası)
72- erkan-ı harbiye paşaları setresi ve umum erkan-ı harbiye ceketi (genel kurmay paşaları setre ve ceket yakaları)
73- erkan-ı harbiye ümera ve zabitanı setresi (genelkurmay üstsubay (bkz: ümera) ve subay setre yakaları)
74- piyade ve istihkam setresi ve genel olarak ceketler
75- piyade ve ümera zabitanı setresi
76- nişancı taburları ümera ve zabitanı setresi
77- nişancı taburları ümera ve zabitanı ceketi
78- itfaiye ümera ve zabitanı nimteni
79- piyade efradı setresi
80- nişancı taburları efradı setresi
81- itfaiye efradı nimteni
82- piyade mızıka efradı setresi
83- süvari erkan, ümera ve zabitanı setresi
84- birinci mızraklı süvari alayı ümera ve zabitanı setresi
85- dördüncü süvari alayı ümera ve zabitanı setresi
86- nizamiye süvari alayları efradı setresi
87- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları efradı setresi
88- süvari dördüncü alay efradı setresi
89- genel olarak topçu setresi
90- kale topçu efradı setresi
91- istihkam ümera ve zabitanı setresi
92- istihkam ümera ve zabitanı ceketi
93- istihkam efradı setresi
94- (boş)
yakalar 95-116:
95- etıbba'dan ümera ve zabitan setresi (doktor üstsubay ve subay setresi)
96- birinci istihkam taburu ümera ve zabitanın selamlık ceketi
97- birinci istihkam taburu efradının selamlık ceketi
98- etıbba paşaları setresi ve genel etıbba ceketi (doktor general setresi ve genel doktor ceketi)
99- eczacı setresi
100- eczacı ceketi
101- cerrahan setresi (cerrahların setresi)
102- cerrahan ceketi
103- piyade jandarma ümera ve zabitan ve efradı setresi
104- taşra süvari jandarma zabitan ve efradı setresi
105- taşra piyade jandarma başçavuş setresi
106- taira piyade jandarma çavuşu
107- taşra süvari jandarma bölük emini
108- taşra süvari jandarma onbaşı
109- erkan-ı harbiye namzed setresi
110- mekteb-i harbiye'i şahane şakirdanı setresi
111- mekteb-i idadi-i askeriye şakirdanı setresi (askeri lise öğrencileri setresi)
112- mühendishane-i berri hümayun topçu şakirdanı setresi
113- mekteb-i tıbbiye-i şahane harbiyesi şakirdanı setresi (askeri tıp akademisi öğrencileri setresi)
114- mekteb-i tıbbiye-i şahane idadisi şakirdanı setresi (askeri tıp lisesi öğrencileri setresi)
115- mekatib-i rüşdiyye-i askeriyye (askeri ortaokullar)
116- baytar ve eczacı şakirdanı setresi
yakalar 117-132:
117- umum erkan ve ümeraya mahsus
118- nişancı taburları ümerasına mahsus
119- istihkam erkan ve ümerasına mahsus
120- ertuğrul ve birinci mızraklı süvari alayları ümerasına mahsus
121- süvari dördündü alay ümerasına mahsus
122- etıbba-i askeriye erkanı ve ümerasına mahsus
123- eczacılara mahsus
124- cerrahana mahsus
125- jandarma ümerasına mahsus
126- piyade, süvari, topçu, ve sıhhiye erkan ümera ve zabitanı ve istihkam paşalarile umum piyade efradı
127- nişancı taburları ümera ve zabitanı ve efradı
128- istihkam ümera ve zabitan ve efradı
129- topçu ve süvari alayları efradı
130- sarıklı zuhaf alayı efradı
131- jandarma efradı
132- fesli zuhaf alayı efradı
kol işaretleri 133-148:
133- teftiş-i askeri komisyon-u alisi azası - miralay (yüksek askeri denetleme kurulu üyesi - albay)
134- a'za-yi askeriyye komisyonu alisi azası - miralay
135- hademe-i hassa-i şahane -kolağası
136- tüfengi bölüğü efradı
137- yaveran-ı hazreti şehriyari'den dragon elbisesi iktisa edenlere mahsus setrelerin iç kolu
138- yaveran-ı hazreti şehriyari'den dragon elbisesi iktisa edenlere mahsus setrelerin dış kolu
139- müşiran-ı a'zam (mareşaller)
140- piyade ferikanı - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
141- piyade mirliva
142- piyade miralaylar - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
143- piyade kaymakamlar
144- piyade binbaşılar
145- piyade kolağalar
146- piyade yüzbaşılar
147- piyade mülazım-ı evveller
148- piyade mülazım-ı saniler
kol işaretleri 149-164:
149- kolağası muavinleri
150- piyade başçavuşlar
151- piyade çavuşlar
152- piyade bölükeminler
153- piyade onbaşılar
154- nişancı taburları küçük zabitanı
155- okunmuyor
156- okunmuyor
157- piyade alay eminleri
158- piyade alay katipleri
159- piyade tabur katipleri
160- alay müftüleri
161- alay imamları
162- tabur imamları
163- nişancı taburları ümera ve zabitanı - binbaşı
164- nişancı tabur katipleri
kol işaretleri 165-180:
165- nişancı taburları neferatı
166- itfaiye ümera ve zabitanına mahsus nimten kolu - binbaşı
167- itfaiye tabur katiplerine mahsus nimten kolu
168- itfaiye neferatına mahsus nimten kolu
169- süvari paşalar - mirliva beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
170- süvari ümera ve zabitanı - kaymakam beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
171- süvari alay katipleri
172- birinci mızraklı süvari alayı ümera ve zabitanı - miralay
173- süvari ertuğrul alayı ümera ve zabitanı - miralay
174- süvari dördüncü alayı ümera ve zabitanı - kolağası
175- birinci mızraklı süvari alayı nefaratı
176- nizamiyye ve redif süvari nefaratı (muvazzaf ve ihtiyat süvari eratı)
177- süvari ertuğrul alayı nefaratı
178- süvari dördüncü alayı nefaratı
179- topçu paşalar - mirliva beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
180- topçu ümera ve zabitanı - miralay beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
kol işaretleri 181-196:
181- topçu neferat
182- istihkam ümera ve zabitanı - kolağası
183- topçu cephane başçavuşları
184- topçu cephane çavuşları
185- istihkam çavuşları
186- istihkam neferat
187- sanayi alayları neferatına mahsus ceket kolu
188- piyade jandarma ümera ve zabitanı - kaymakam
189- dersaadet alayı piyade jandarma neferatı
190- dersaadet alayı süvari jandarma nefaratı
191- taşra süvari jandarma zabitanı - yüzbaşı
192- dersaadet alayı piyade jandarma çavuşları
193- dersaadet alayı süvari jandarma bölük eminleri
194- ecnebiden biriyle tekellüme müktedir mekteb-i harbiye şakirdanı (bir yabancıyla akıcı konuşabilen harp okulu öğrencisinin kol yakası ve şevronu. bu dil o yıllarda hemen hemen tümüyle fransızca olsa gerektir. harbiye'nin yabancı dile verdiği önem kuruluşundan beri asla değişmemiştir)
195- mekteb-i harbiye-i şahane şakirdanı - ikinci yıl
196- mühendishane-i berri-i hümayun topçu şakirdanı - ikinci yıl
kol işaretleri 197-211:
197- mühendishane-i bahri hümayun istihkam şakirdanı - birinci yıl (deniz harp okulu istihkam öğrencisi birinci yıl)
198- mekteb-i tıbbiye-i şahane şakirdanı - beşinci yıl (askeri tıp akademisi öğrencisi beşinci yıl)
199- mekteb-i rüşdiyye-i askeriye şakirdanı - ikinci yıl (askeri ortaokul öğrencisi ikinci yıl)
200- baytar ve eczacı rüştiyesi şakirdanı - birinci yıl
yan yazı - büyük üniformalık setre kolları
201- yaveran-ı hazret-i şehriyari'den piyade ferik
202- yaveran-ı hazret-i şehriyari'den dragon elbisesi iktisab edenlere mahsus setrelerin dış kolu - ferik
203- yaveran-ı hazret-i şehriyari'den dragon elbisesi iktisab edenlere mahsus setrelerin iç kolu - ferik
204- teftiş-i askeriye komisyon-u alisi azasından piyade ferik
205- piyade erkan ve ümerası - miralay
206- nişancı taburları ümerası
207- birinci mızraklı süvari alayı ümerası - kaymakam - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyari'ye mahsustur.
208- dördüncü süvari alayı ümerası - binbaşı - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyari'ye mahsustur.
209- süvari ertuğrul alayı ümerası - binbaşı - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyari'ye mahsustur.
210- istihkam ümerası - miralay
211- jandarma ümerası - binbaşı
kol işaretleri ve omuz apoletleri 212-228:
212- erkan-ı harbiye, piyade, istihkam ve sıhhiye paşalar - mirliva - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
213- erkan-ı harbiye, piyade, istihkam ve sıhhiye ümerası- mirliva - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
214- erkan-ı harbiye, piyade, istihkam ve sıhhiye zabitanı - mirliva - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
215- nişancı taburları ümera ve zabitanı - binbaşı
216- süvari ve topçu erkan, ümera ve zabitanı - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
217- süvari ve topçu erkan, ümera ve zabitanından maiyet-i seniyye'de bulunanlar
218- istihkam ümera ve zabitanı - kolağası
219- müşiran-ı azam'a mahsus
220- piyade ve istihkam ferikanına mahsus
221- erkan-ı harbiye, piyade ve istihkam mirlivalarına mahsus
222- süvari erkan, ümera ve zabitanına mahsus
223- ertuğrul ve birinci mızraklı süvari alayları erkan ümera ve zabitanına mahsus
224- nizamiye süvari alayları efradına mahsus
225- süvari ertuğrul alayı efradına mahsus
226- topçu erkan ümera ve zabitanına mahsus
227- topçu efradına mahsus
228- mühendishane-i berr-i hümayun topçu şakirdanına mahsus
ceket setre ve yağmurluk lambaseleri ve setre apoletleri 229-256:
229- ferik
230- mirliva
231- miralay
232- kaymakam
233- binbaşı
234- kolağası
235- yüzbaşı
236- mülazım-ı evvel
237- mülazım-ı sani
238- alay emini ve erkan-ı harp kolağası
239- alay katibi
240- tabur katibi
241- hademe-i hassa-i şahane setre lambasesi
242- tüfengi bölüğü efradı setre lambasesi
243- piyade efradı setre ve yağmurluk lambasesi
244- nişancı taburları efradı setre ve yağmurluk lambasesi
245- musika efradı setre lambasesi
246- süvari ve topçu efradı yağmurluk lambasesi
247- istihkam efradı setre ve yağmurluk lambasesi
248- birinci istihkam taburu zabitan ve efradı ceket lambasesi
249- jandarma efradı yağmurluk apoleti
250- mekteb-i rüşdiyye-i askeriyye setre ve yağmurluk lambasesi
251- müşir
252- ferik
253- mirliva
254- miralay
255- kaymakam
256- binbaşı
setre apolet ve köprüleri - yağmurluk apoletleri 257-282:
257- kolağası
258- yüzbaşı
259- mülazım-ı sani
260- mülazım-ı evvel
261-nişancı taburları zabitanı- kolağası
262-istihkam taburları zabitanı - yüzbaşı
263- süvari ertuğrul alayı zabitanı - yüzbaşı
264- ertuğrul ve birinci mızraklı süvari alayları zabitanı - kaymakam
265- birinci mızraklı süvari alayı zabitanı - mülazım
266- birinci mızraklı süvari alayı efradı
267- büyük üniformalık setre apolet köprüsü
268- büyük üniformalık istihkam setre apolet köprüsü
269- büyük üniformalık süvari dördüncü alayı setre apolet köprüsü
270- müşir
271- ferik
272- mirliva
273- miralay
274- kaymakam
275- binbaşı
276- kolağası
277- yüzbaşı
278- mülazım-ı evvel
279- mülazım-ı sani
280- alay emini ve erkan-ı harp kolağası
281- alay katibi
282- tabur katibi
düğmeler ve kordonlar 283-306:
283- büyük üniformalık setre düğmesi
284- küçük üniformalık setre düğmesi
285- yağmurluk düğmesi
286- ceket düğmesi
287- kol ve spolet düğmesi
288- efrad setre ve yağmurluk düğmesi
289- süvari yağmurluğu ve büyük üniformalık setre düğmesi
290- süvari küçük üniformalık setre düğmesi
291- süvari ceket düğmesi
292- süvari kol düğmesi
293- efrad setre ve yağmurluk düğmesi
294- yok
295- ertuğrul alay setre ve yağmurluk düğmesi
296- ertuğrul alayı kol düğmesi
297- topçu yağmurluk düğmesi
298- topçu setre ve ceket düğmesi
299- yaveran-ı hazret-i şehriyari kordonu
300- hademe-i hassa-i şahane kordonu
301- erkan-ı harbiye kordonu
302- süvari ertuğrul alayı erkan, ümera ve zabitan kordonu
303- musika efradı kordonu
304- itfaiye kordonu
305- dersaadet jandarma alayı süvari efradı kordonu
306- makam yaveranlığına mahsus kordon
bahriye (denizci) üniformaları 307-331:
307- setre ve yağmurluk düğmesi
308- ceket düğmesi
309- kol ve yelek düğmesi
310- erkan ve ümera kılıç kayışı
311- zabitan kılıç kayışı
312- paşalara mahsus apolet köprüsü - ferik
313- ümeraya mahsus apolet köprüsü
314- zabitana mahsus apolet köprüsü
315- ümeraya mahsus apolet köprüsü - ferik
316- ümeraya mahsus apolet köprüsü - binbaşı
317- zabitana mahsus apolet köprüsü - mülazım
318- etıbba lambasesi
319- cerrahan lambasesi
320- eczacı lambasesi
321- müşir
322- ferik
323- mirliva (ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur)
324- miralay (çapa ve yıldız bahriye erkan-ı harbiye'ye mahsustur)
325- kaymakam
326- binbaşı
327- kolevvel (denizcilerde osmanlı kara ordusundaki piyade kolunun karşılığı olan rütbe burada ikiye ayrılır. karadaki sağ kol ve sol kolun ağaları aynı rütbededirler ve apoletlerinde fark yoktur. osmanlı deniz kuvvetlerinde ise bu ikisinin rütbeleri protokolde aynı olsa da isimleri değişiktir.)
328- kolsani (bkz yukarıdaki açıklama)
329- yüzbaşı
330- mülazım-ı evvel
331- mülazım-ı sani
bahriye üniformaları 332-355:
332- çarkçı binbaşı (makine dairesi binbaşı)
333- inşaiye ve sanayi binbaşı - yıldız maiyyet-i seniyye'de bulunanlara mahsustur (inşaat mühendis binbaşı)
334- ketebe (deniz katibi)
335- sıhhiye binbaşı
336- eimme (birinci sınıf deniz imamı)
337- mekteb-i bahriye-i harbiye - ikinci yıl (deniz harp okulu)
338- mekteb-i bahriye-i idadi - üçüncü yıl (deniz lisesi)
339- haddehane şakirdi
340- bahriye rüşdiyyesi - ikinci yıl (deniz ortaokulu)
341- gedikli (deniz astsubay)
342- gedikli şakirdi (deniz astsubay öğrenci)
343- bahriye kılıcı
344- bahriye erkan ve ümera kılıç püskülü
345- büyük üniformalık setre yakası
346- büyük üniformalık setre kolu
347- sertob (topçubaşı)
348- serdümen
349- ateşçievvel - yazlık (birinci ateşçi - kazan dairesi baş sorumlusu)
350- ateşçisani - yazlık (ikinci ateşçi)
351- bölük emini - yazlık
352- mekteb-i bahriye şakirdanı yaka alameti (deniz harp okulu yaka işareti)
353- haddehane şakirdanı yaka alameti
354- efrad kışlık gömlek yakası
355- efrad yazlık gömlek yakası
kılıçlar ve kılıç püskülleri 356-367:
356- müşirana mahsus (mareşallere özel)
357- müşirana mahsus
358- ferikana mahsus (korgenerallere özel)
359- ferik, mirliva, paşalar ve ümeraya mahsus (generaller ve üst subaylara özel)
360- erkan-ı harp miralayından kolağasına kadar (kurmay albaydan kolağasına kadar)
361- zabitana mahsus (subaylara özel)
362- topçu miralayından alay emini'ne kadar
363- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları ümerasına mahsus
364- süvari miralaydan alay emini'ne kadar
365- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları zabitanına mahsus
366- piyade istihkam miralaydan alay emini'ne kadar
367- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları efradına mahsus
kılıçlar 368-376:
368- erkan-ı harp kolağasından mülazıma kadar
369- süvari efradına mahsus
370- topçu kolağasından mülazıma kadar
371- süvari kolağasından nefarata (erlere) kadar
372- ertuğrul süvari alayı zabitanına mahsus
373- piyade ve istihkam kolağasından mülazıma kadar
374- topçu neferatına mahsus
375- ertuğrul alayı neferatına (erlerine) mahsus
376- hamidiye süvari alaylarına mahsus seyf (osmanlı kılıcı)
kılıç meç ve kasaturalar 377-384:
377- topçu neferatına (erlerine) mahsus testereli kama
378- hademe-i hassa-i şahaneye mahsus (padişahın hususi işlerini gören birliğe özel)
379- mekteb-i harbiye-i şahane talebesine mahsus (kara harp okulu öğrencilerine özel)
380- mekteb-i bahriye-i şahane talebesine mahsus (deniz harp okulu öğrencilerine mahsus)
381- talim meçi
382- talim meçi
383- mauser kasaturası
384- hamidiye süvari alaylarına mahsus
atatürk'ün dönem üniformalarını bu kılavuzla açıklayabiliyor muyuz bakalım
resim 1:
üniforma 57 numarada - harbiye şakirdanı dışarı elbisesi
kol işaretleri 195 numarada - ikinci yıl öğrencisi
koldaki şevron - 194 numara gri renkli. fransızcayı kusursuz konuşuyor.
kılıç 379 numarada - püskülsüz altın kabzalı harbiye kılıcı
sonuç : harbiye 2. sınıf öğrencisi.
ikinci örnek, resim 2:
burada mustafa kemal bir setre giyiyor.
yakalar 73 numarada - erkan-ı harbiye üstsubay ve subaylarına özel. kurmay olmuş.
kol işaretleri için yen ve kordon rengi seçilemiyor. iki düz çizgi var. 145 ve 146 numaralardan birisi - yüzbaşı ya da kolağası.
kordon 301 numarada erkan-ı harbiyeye mahsus kurmay kordonu.
kılıç 368 numarada, püskül alameti görünmüyor. kurmay subaylara özel.
sonuç: kurmay yüzbaşı. sene 1905.
üçüncü örnek, süt kardeşler filmindeki şener şen:
paşa baba diye hafızalarımızda yer eden sütoğlana dünyayı dar eden bahriyeli şener şen'in kol alametleri 324 numarada. bir deniz miralay. yani paşa değil. olmamış.
dördüncü örnek, 93 harbi plevne kahramanı gazi osman paşa:
omuzlardaki püsküllü apoletler 251 numarada. müşir. yani mareşal.
kollardaki spolet çizgiler bu kılavuzda yok ama 202 numaradaki ferik koluna bakarsanız o üç çizgili. osman paşa'da 4 satır spolet var. ferik üstü, yani müşir.
kordon 299 numarada, paşa aynı zamanda padişah yaveri.
sonuç: osmanlı mareşali
işe yarıyor!
