Türk Hava Kuvvetlerinin Tek Kişilik Uçuş Şovu Solo Türk Hakkında Bilgiler

işbu yazı, bir teknisyenin ufak tefek anılarından oluşacak olup yüzünüzde gülümseme ve zihninizde “vayy arkadaş” sesleri bırakması amacıyla yazılmıştır.

- önce bakımcı gözünden anlatalım. bildiğimiz koyu-açık gri f-16 uçağı her 200 saatte phase 1 ve her 400. saatte phase 2 bakımına girer. en basit anlatımla 200. saat phase 1, 400. saat phase 2 ve 600. saatinde tekrar phase 1 şeklinde gider. ancak gösteriye konu f-16c block 40 uçağımız 100. saatinde phase 1'e ve 200. saatinde phase 2'ye girmektedir.

- eskinin akıncı üssü şimdinin mürted meydanında çalışırken f-16 periyodik atölyesindeydim. her giren normal f16 için iki defa bu makyajlı dostumuz gelirdi. bi zaman sonra alıştık tabi ama, 3 ayda bir uğrar olunca hangarda gördüğümüzde birbirimize “bunun nesi varmış la yine” diye sorar olmuştuk.

- f-16’nın periyodik bakımlarında bütün kapakları açılır ve altındaki yatan sistemlerin fonksiyonel kontrolleri yapılır. ölçülür biçilir sökülür takılır, bakımın üçüncü gününde o paramparça uçak toplanır ve 5. günde çalıştırılıp kontrol edilerek tekrar servise (bkz: uçuşa) verilir. gelgelelim bu yakışıklının boyası özel ve güzel olduğu için kapaklar açılırken vidalar ayrı bir özenle toplanır, kontrol edilir ve eğer ağzında bir bozunma varsa yenisi boyanır, o şekilde tekrar kapağa takılır. ancak vida üzerindeki taze boya bizim sevmediğimiz bir şeydir ve açarken 10 vidadan ikisi işkenceye döner.

- periyodik bakımda dok şefi 3 gün sabahı bütün bağırsakları saçılmış uçağı didik didik inceler ve olası arızaları, aksaklıkları tespit edip ilgili ihtisasa söyler. normal f-16'da bu işlem 2 bilemedin 3 saat sürerken solo’da iki katına çıkmaktadır. uçağın maruz kaldığı stres ve ‘g’ yükü nedeniyle hiç olmayacak yerlerde kılcal çatlakların olma ihtimali dok şefinin kabusu olur (bkz: oldum oradan biliyorum)

- her f-16 uçağının kanopisinin sol tarafında pilotunun rütbe ve ismi, sağ tarafında ise uçağın makinistinin rütbe ve ismi yazar . buna ek olarak solo uçağında sol ana iniş takım kapağı üzerinde bütün bakım ekibinin isimleri yazılıdır.

- evet normal zamanda bu uçak çatır çatır muharip görev yapmaktadır. 1 ve 9 nolu istasyonlar dediğimiz yani kanat uçlarındaki launcher'larda bulunan smoke'lar sökülerek normal launcher takılır, uçağın yakıt ve silah konfigürasyonu değişir cayır cayır uçar.

- pilotları gibi bakım ekibi de özel olarak seçilir. belirli bir lisan seviyesi, tertemiz bir sicil ve temsil yeteneği aranır. yılların tecrübeli subay astsubayları sanki tekrardan askeri okula girermiş gibi mülakata katılırlar.

- ilk kez çiğli'de görev yaparken görmüştüm. vay arkadaş dedim, adam harmandalı oynattı uçağa. hava kuvvetlerinin 100. yıl gösterileri için gelmişlerdi. ama diğer ekiplerden bir hafta önce geldiler ve her gün 2 sorti uçtular. her gün hayranlıkla izledim. ardından iki sene sonra akıncıya tayin oldum 3 yıl boyunca her denk geldiğimde (neredeyse haftada en az 3 kez) yine ağzımı aça aça izledim. hala çalıştığım yete inince ayran budalası gibi bakarım. sigara gibi, bırakamıyorsun :)

- rivayete göre ingiltere'de vuku bulan meşhur low pass yani alçak geçiş olayı bir iddia üzerinedir. biri der ki kuvvet komutanı, diğeri der ki ingiliz pilotu, bizim yusuf kurt'a ben 70 feet low pass yaptım der, yusuf kurt da “when i say low , i mean really low” der , low pass neymiş gösterir.

- gelelim 9 g olayına; daha askeri okulda öğrenciyken eski pilot olan bir hocamız kendisinin de bulunduğu bir g testi videosunu izletmişti. testlerde pilotlar ufacık odada 7 g’ye kadar çıkıp tekrar iniyorlardı. bazıları 9'u talep edip deniyorlar ve yarısı bayılıyordu. ancak bir diğer dikkat edilen ise ne kadar süre bu yüke maruz kalınabildiğiydi. youtube’da örneklerini bulabilirsiniz, 6-7’den sonra maruz kalanların gözleri gerçek manada yuvalarının dışına çıkıyor ve ağızları burunlarına karışıyordu . o pozisyonda bile hala kontrolü kaybetmeyen adamlar çoğunluktaydı. 

solotürk'ü ilk izlediğimde gözüme çarpan bu oldu, evet bu hocamız 9 g’ye çıkıyor ancak benim o videoda gördüklerimin üç katı süre boyunca bu yüke maruz kalıyordu. sonra normal limitlere dönüp hiçbir şey olmamış gibi gösteri paketine devam ediyordu. oha dedim sen ne ayaksın :)

- bir de 30 aoa (bkz: angle of attack), yani hücum açısıyla düşük hızda göğüsleme hareketi yapması var ki işte bizim solotürk’ü diğer ülkelerin gösteri ekiplerinden ayıran olaylardan biri. yanılmıyorsam hollanda , belçika ve abd f-16 ile gösteri yapıyordu izmir'de. abd’nin gösteri ekibinde bir uçak paketten ayrılıp o hareketi yapıp gaz açarak devam ediyordu. sıra iki saat sonra bizim uçağa geldi.

devam etmeden kısa bir bilgi

f-16 fly by wire ile uçar. yani side stick'ten aldığı komutu uçuş bilgisayarında işler ve kumanda satıhlarına ona göre komut gönderir. yani uçak stall'a yaklaşmışken veya absürt bir manevra varken uçak verdiğiniz her kumandayı önce bir süzer, tehlikeliyse sizi limitler. bu göğüsleme hareketinde uçağın sürati stall süratine çok yakın ve hücum açısı da o süratle seyretmeye müsait değil, ancak pilot uçağın limitlerine karşı çıkarak override edip o hareketi yapıyor. bu arada ak pilota sesli ve ışıklı olarak bas bas bağırıyor warning, caution, stall vs diye.

devam edelim, bizim bileği çelik gibi pilotumuz "o hareket öyle olmaz" diyip bir de uçağı 90 derece yatırıp iyice uçağın limitlerini uyarılarını ve dahi bernoulli prensiplerini hiçe sayıp gösteriye devam ediyor. dikkatli gözler bu manevrayı "oha oha daha neler" diye izlerken halk coşkuyla alkışlıyor.

- bir de iniş takımları açık yapılan manevralar var ki yine uçağın uçuş karakteristiğine rahmet okutuyor. uçak normalde iniş takımları açıkken yukarıda bahsettiğim gibi belli manevraları limitler ve kendini inişe hazırlar. ancak solo bunu “sen uçaksın ben pilotum, benim dediğim olacak uleaan” diye geçiştirir. normalde 10 derece yatış bile zorken arkadaş bir de tona atar.

- hava meydanlarında yaptığı gösterilerde yerden tekeri kesip 30 feet'te ters dönerek kalkıyor ya, işte onu askeri meydandan kalkıp size açık havada gösteri yapmaya gelirken de yapıyor. burda sivil yok nasılsa diyen yok :)

- yine bir gün akıncı'da, arkadaşlarla öğlen yemeği çıkışı, tam elimizde çay bardağıyla tabldottan sigara içmeye çıkarken alçak irtifa ve yüksek hızla bir anda üstümden geçmiş ve “mnskym noluyo lan” dedirterek çayı üstüme dökmeme neden olmuştur.

- pilotları halkın arasında nasılsa askeri meydanda da aynıdır. bu sene bahar zamanı bir gösteri için geldiklerinde şansa kızımı da mesaiye getirdiğim gün denk geldi. bizim sıpa yanına gitmek istedi, babacım bekle şimdi debriefing'e gelecek desem de anlamadığı için uçak yanaşırken sığınağın önüne gittik. serdar doğan yüzbaşı uçaktan inip bakım ekibiyle konuşurken bizim sıpa koşa koşa “amca bu uçak diğerinden daha yakışıklı olmuş” diye yanına gitti. adamcağız bıraktı brifingi başladı bizimkine laf anlatmaya. bunların sohbet koyulaşmaya başlayınca “hadi babacım bi fotoğraf çekilip ayrılalım, amcan yorgundur” diyince kabul etti ve bu güzel kare çıktı ortaya:

solo türk'ün havada yaptığı bazı manevraların anlamları 

düşey 8 (kubün8): birbiri arkasına yukarı ve aşağıya doğru luping yapılarak düşey 8 meydana getirilir.

tono (tonneau): bir uçağın yatay olarak uçarken uzunluk (boy) ekseni etrafında sağa veya sola doğru devir yapması. birbiri arkası sıra bir kaç kere (tur) olabilir. irtifa ve istikamet dümenlerinin uygun şekilde kullanılmasıyla yapılan tonoda uçak istikametinden çok az ayrılır.

ters uçuş: uçağın üstü aşağıya gelmek üzere yatay olarak uçuş yapması.

immelman: hareket yarım bir luping'e benzer. luping'e başlar gibi başlanır, dairenin yukarı kısmında tepede terste iken uçak döndürülüp düz durumuna getirilir.

burgu (vrille): uçağın ağırlık merkezi yakınından geçen düşey bir eksen etrafında dönerek düşmesi.

rötörman: uçak düşük süratlerde düz uçuştayken ters uçuş durumuna getirilir ve uçak burnu daldırılır. irtifa dümeni ile burun aşağıya çekilerek aksi tarafından çıkılır.

şandel: bu hareket hem uçağı 180° geriye döndürmek, hem de irtifa almak için kullanılır.

pike: uçağın burnu aşağıda olarak dalış şeklidir. daha çok havadan yerdeki hedeflere bomba atmak için kullanılır.