Türkçede Karşılığı Olmayan "Present Perfect Tense" Hangi Durumlarda Kullanılır?

present perfect tense, öğrenilmesi ve öğretilmesi aslında o kadar zor olmayan, ancak öğrenildikten sonra da öğrenciler arasında aşırı kullanıma maruz kalan tense. ben bu zamanı öğretirken 4 bölüme ayırıyorum. hepsinin ortak noktası, bitmeyen, devam eden bir süreç. bu bitmeyen olgu zaman da olabiliyor, eylem de. öğrenci bunu sonradan kendi keşfederse sorun kalmıyor.

1- kişisel deneyimler

have you ever been to london, have you ever eaten sushi, i have never made a çake, i have been to istanbul twice, vb. burada öğretilen soru kalıbı ise how many times sorusudur.

bu kategoride öğrenciler hayatlarında olmuş ya da olmamış eylemleri anlatıyorlar. sorun eylemlerin bitip bitmediği değil, zaman kavramı olarak algıladığımız hayatın sürmesi. tecrübe edilen eylemleri ve içinde bulunduğumuz hayatta kaç kere meydana geldiğini bu tense ile aktarıyoruz. burada past tense ile arasında olan ayrımı yapmak için when sorusu durumu da netleştirir. 

for example:

+ have you ever been to paris?

- yes, i have.

+ how many times have you been to paris?

- i've been there three times.

+ when did you last go to paris?

- i went there two years ago.

when sorusu bitmiş eylem ve zaman dilimini bize göstermektedir. geçmişte kalmıştır ve past ifadelerle kullanılması gerekir.

2- eylem bitmiş, etkisi hala devam etmekte olan durumlarda present perfect tense kullanılır.

bu kavram belki de en çok karıştırılandır. sonuçta eylemin bittiği aşikardır, neden past tense kullanılmadığı öğrenciler tarafından irdelenmektedir. öğrencilere "henüz bitmiş eylemin" zaman olarak nasıl ifade edildiğini sorarsak bu "henüz"ün kişiden kişiye ve durumdan duruma göreceli bir zaman olduğunu açıklamış oluruz. burada öğretilen "just" ifadesidir. bu kategori resimlerle öğretilirse daha uygun olacaktır. 

for example:

dağınık mutfak, elinde pasta ile poz veren bir adam. "he has just made a çake". eylem bitti, etkisi devam etmekte. etki olarak dağınık mutfak. eylem ne zaman bitti, henüz. henüzden kastımızın ne olduğu yukarıda da belirtildiği gibi değişken. beş dakika da olabilir, 30 saniye de. bu yüzden bu tense kullanılır açıklaması yeterli olabilir.

ancak, "just" zaman ifadesi öğretilirken yeni bitmiş eylemler için kullanıldığını söylemekte fayda var. mesela, ayağı kırılmış, alçıya alınmış bir adam için "he has just broken his leg" denemez. eğer "just" deseydik adam ağrıdan kıvranıyor olması gerekiyordu. onun için he has broken his leg deriz. burada neden perfect tense kullanıldığı sorulur öğrenciler tarafından. belli bir zaman ifadesine referans edilmediği, eylemin bittiği etkisinin devam ettiği, ancak eylemin henüz yapılmadığı, üzerinden göreceli bir zaman geçtiğini söylemek aydınlatıcı olabilir.

3- belli bir zaman dilimi içersinde yapılmış ya da yapılmamış eylemler için kullanılır. 

önemli olan zaman diliminin hala içinde bulunmamız gerektiğidir. eylemler eğer yapılmışsa already, just, recently vb. zarflar kullanılır. yapılmamışsa "yet" kullanılır. yet, aynı zamanda sorularda kullanılır. wh questions olarak bilinen sorularda daha çok so far tercih edilir.

bu tense'in bu kategorisi genelde günlük rutin işlerimiz üzerinden örneklerle gösterilir. mesela, read a newspaper, have dinner, speak to mum, brush teeth, talk on the phone, drink coffee, vb. günlük rutin eylemlerin öğrencilere hangilerinin yapılıp hangilerinin yapılmadığını sorarsınız. daha sonra biten ve de daha yapılmamış eylemler için kullanılan uygun zaman zarflarını sunarsınız. burada açıklamanız, zaman dilimimiz olan günün halen devam ettiğidir. bu kategori sadece gün değil, içinde bulunan yıl, ay, hafta, mevsim gibi bitmeyen zaman dilimlerinde yapılan ya da daha yapılmamış eylemlerde kullanıldığı hatırlatılmalıdır. bu yönüyle 1. kategori ile benzerlik taşımaktadır.

4- geçmişte başlayıp, hala devam eden eylemler için kullanılır. 

mesela live in turkey, have a çar, be a student/a worker gibi eylemlerin geçmişte başladığı zamanlar sorulur. eylemin hala bitmediği, günümüzde de sürdüğü için present perfect tense kullanıldığı açıklanır. zaten öğrenci diğer üç kategoriyi gördükten sonra bunu kolayca kavrar. burada öğretilen zarflar "since" ve "for" zaman zarflarıdır. wh sorusu da "how long" dur. since için başlangıç zamanı, for için de bir zaman periyodu olduğunu açıklamak ve aynı örnek üzerinden göstermek faydalı olur. 

for instance:

i've had a çar since 2003. (since kullanılmıştır çünkü 2003 bir başlangıç zamanıdır.)

i've had a çar for 6 years. (for kullanılmıştır çünkü 6 yıl bir başlangıç zamanı değil, bir tarih aralığıdır.)

aralarda bir yerlere been/gone ayrımı sıkıştırırsanız daha açık olur. been, gitti geldi, gone, gitti henüz gelmedi olarak kısa şekilde üzerinden geçilir. for example,

where have you been? you are late : been kullanılmıştır çünkü konuşmacı karşımda. bir yerlerde bulunmuş, gitmiş gelmiş.

where is ali? he's gone to the süpermarket. : gone kullandık çünkü ali yok burada. gitti süpermarkete, şu an burada değil.

görüldüğü gibi belli başlı 4 kategorisi var. hepsinin de ortak noktası devam eden, bitmeyen eylem ve zamanlar artı göreceli bir zaman olgusu. öğrenciler bu zamana biraz tedirgin yaklaşıyorlar, ancak iyi yöntemlerle öğretilirse sorun kalmıyor. diğer tenselerin aksine, birden fazla durumda kullanıldığı için gereksiz kullanıma açık bir tense. yani bitmiş olaylar için de kullanılıyor, past tense yerine.