ABD'nin Meşhur Tutucu Mezhebi Amişler Hakkında Genellikle Yanlış Bilinen Şeyler
1. "amişler vergi ödemez" - yanlış
amişler, gelir vergisi, satış vergisi, emlak vergisi öderler. tek ödemedikleri vergi sosyal güvenlik vergisidir ki bunu ödemedikleri için emeklilik maaşı alamazlar bu da sadece kendilerini ilgilendirir.
2. "amişler yaşı 16-17'ye gelen tüm gençleri dış dünyaya salar" - yanlış
bunu sadece "old order" denilen mezhep yapar. new order ve mennonite'lar bunu yapmazlar. (isteseler yaparlar, yasak değil ama yapmıyorlar.)
3. "amişler teknoloji kullanmaz" - kısmen yanlış
sadece "swartzentruber amish" denilen (ki sayıları artık çok azaldı) ve old order'ın en katı mezhebi olan grup teknoloji kullanmaz, beachy amish ve mennonite amish'ler cep telefonu elektrik, araba... hepsini kullanırlar.
burada bilinmesi gereken bir nokta var. amişlik bir kurallar bütünü değildir. yani her amişin kabul ettiği ve eski ahit'te yazan kurallar dışında inandıkları bir yasa kitabı yok. lakin her amiş topluluğu bağlı olduğu kilisede neyin uygun olup neyin uygun olmayacağını tartışıp ortak karar verirler. yani bir grup mennonite amish internet kullanır bir başka grup kullanmaz, bir grup amiş film izler, bir başka grupta ise film izlemek zararlıdır.
elektrikli aletler içinde bu böyle. swartzentruber amişler demiştim teknoloji hiç kullanmazlar ama bazı swartzentruber amiş toplukluklarında ihtiyaç olunan teknolojinin kullanılması için adam tutmak (traktör kullanmak, biçerdöver kullanmak gibi) mümkündür. ama yine bazılarında adam bile tutamaz orak ve tırpanla ekin biçmek zorunda kalırsınız.
bir ufak bilgi daha ekleyelim, swartzentruber amişleri ayırmanın iki yolu vardır. bir: erkekler hep siyah giyerler, kadınlar gri ya da siyah ve beyaz önlük. ve old order at arabası kullanırlar. old order dedim çünkü new order at arabası da mevcut.
aradaki fark: old order at arabalarında yanda kapı olmaz, sadece yukarı doğru katlayabileceğiniz siyah kalın bir battaniye olur arabanın önünde ise cam yoktur. new order at arabalarında ise yanda sürgülü kapı ve arabanın önünde cam vardır.
eğer at arabası yok hatta insanda yok sadece bir ev var. nasıl anlayacaksınız bu evin sahibinin swartzentruber amiş olup olmadığını?
ilk olarak, evin rengi daima beyazdır ve ikincisi de, swartzentruber amişlerin evlerinde asla veranda olmaz. bu da böyle gereksiz bir bilgi.
4. "sonradan amish olunmaz" - tamamen yanlış
sonradan amiş olunur hatta son 10 senedir sonradan amiş olanların sayısında yüzde 30'luk bir artış var.
5. "tüm amişler akraba evliliği yapar" - kısmen yanlış
akraba evliliği swartzentruber amişlerde ve dolayısıyla old order'da yaygındır. beachy amish ve mennonite amish'ler akraba evliliği yapmazlar.
6. "dış dünya ile ilişkileri yoktur" - tamamen yanlış
hem sosyal hem de ticari amaçlı amişler dış dünya ile iç içedirler. ilginç bir bilgi daha, nereli olursanız olun, fark etmeksizin eğer amiş değilseniz size "english" derler. ister türk olun ister japon, eğer amiş değilseniz siz onlar için english'siniz. bu kelime artık "yabancı" anlamına gelmekte onlar için. bir "english" ile bir amiş yakın arkadaş olabilir ve ev ziyaretlerine gidebilir.
7. "kendilerine ait bir amiş mafyaları vardır." -tamamen/külliyen yalan ve yanlış
bu tlc'nin yaptığı sahte breaking amish isimli, sözüm ona belgesel sonrası çıkan bir palavradır. amiş mafya diye bir şey hiç olmadı. tüm amiş community'leri neredeyse %100 suçdan arınmıştır.
8. "sağlık sisteminden yararlanmazlar." - tamamen yanlış
her hasta insan gibi hastaneye giderler ama sağlık sigortaları yoktur. onun yerine yerel amiş kilisesinin bu tür acil durumlar için ayırdığı bütçeyi kullanırlar. aynı şey kasko için de geçerli. kendilerinin yarattığı amiş araba sigortası kullanırlar ve bu poliçe her eyalet tarafından kabul görülür.
9. "amiş değilseniz bir amişle evlenemezsiniz." - tamamen yanlış
ben şahsen amiş olup ukraynalı bir kızla evlenen bir mennonite amish tanıyorum. 10 senedir evliler 4 tane de çocukları var, ohio'da yaşıyorlar.
en katı mezhep olan old order ve swartzentruber amişlerin sayısı hızla azalmakta. ama beachy amish ve mennonite amish sayısı ise inanılmaz bir hızla artmakta.
sosyal medyadaki bazı yorumlardaki gibi amerikalılar amişlerden nefret etmiyor. hatta çok saygı duyuyorlar.
temizlikleriyle meşhurdurlar. eğer amişlerin çoğunlukta olduğu bir kasabadan ev almak isterseniz ev fiyatı komşu kasabadan iki, hatta üç kat fazla olur. bunun iki sebebi vardır: birincisi suç oranı istatiksel olarak yoktur ve amişlerin yaşadıkları yer çok temiz ve güzeldir.
marangozlukta (aslında tüm el işlerinde) inanılmaz derecede ileridirler. iki sene önce bir amiş marangoz tarafından yapılmış sallanan sandalye yaklaşık 1000 dolardı.
lancaster pennsylvania'da amiş maragozluk okulu var, parasız, ama çalışmak zorundasınız. günde 12 saat. bunun altı saati marangozluk dersi diğer altı saati ise, okul, hastane, kilise ya da ihtiyaç sahibi insanlar için mobilya yapmak.
kadınları inanılmaz güzel yemek yapar. ve yoktan var ederler. bu beceri ve tutumluluk o kadar meşhurdur ki burada gereğinden fazla harcama yapan savurgan insanlara "learn some amish management skills" denir.
doğaya çok saygılıdırlar. ihtiyaç fazlasını asla üretmezler. ihtiyaç fazlası oluşursa kiliseye verirler, kilise de bu fazlalığı aş evlerine gönderir. bir ilginç bilgi daha, neredeyse tüm dünyada ayağı kırılan bir at vurulur. ama amişler o atı vurmaz, ölene kadar bakarlar.
bir amişten yardım isterseniz asla ama asla geri çevrilmezsiniz. yardım istediğiniz amişin size yardım etmek isteyip istememesi önemsizdir. kilise kimseyi geri çevirme dediğinden dolayı size yardım etmek zorundadır.
bir başka ilginç bilgi daha
vatanseverlik denilen duygu ya da kavram amişlerde yoktur. yukarıda yazdığım gibi asla silah kullanmadıkları için savaşa gitmezler, orduya katılmazlar ve gerektiğinde bizim vatan dediğimiz toprağı savunmazlar.
işte bu yüzden amişler ile abd arasında ki ilk ve tek anlaşmazlık 2. dünya savaşı sırasında çıkmıştır. doğal olarak seferberlik zamanı abd amişleri de orduya almak istemiş ama amişler kabul etmemiş. lakin sonra orta yol bulunmuş. kadınlar hemşire olmuş, erkekler de fabrikalarda çalışmış.
vatanseverlik kavramına geri dönelim... bunun sadece tek bir sebebi var o da din temelli.
amişler iki krallık olduğuna inanırlar: ilki kingdom of earth ki amişler için bu önemsizdir, ikincisi ise kingdom of god.
kabul ettikleri krallık tanrının krallığıdır, o yüzden insanın yarattığı sınırlara inanmazlar. old order buna "we are the guests on this kingdom" der.
aralarında devamlı pennsylvania dutch konuşurlar. çocuklar 6 yaşına kadar ingilizce bilmez ama kendi okullarında sonra öğrenirler. fakat hepsinin aksanı vardır. bir tek incil'i almanca okurlar.
evet din temelli bir topluluktur. bazı düşünce tarzları bize ters gelebilir. ama benim tanıdığım en barışsever, en yardımsever, suçtan ve suç işleme dürtüsünden en uzak toplumdur. sosyal medyada yazıldığı gibi "allah belalarını versin" gibi şeyler demek at gözlüğü ile bakmakla eş anlamlı. tanımayıp, onlarla vakit geçirmeyip ileri geri konuşmak ne derece doğru bilmiyorum. ama güzel insanlardır. kimseye zararları yoktur fakat doğaya faydaları çoktur. tarımı, hayvancılığı, ziraatı ve zanaati çok ama çok iyi bilirler.
university of ohio ziraat fakültesinde ders veren amiş hocalar var ve bu hocaların üçü de ilkokul mezunu.
bir gün buralara yolunuz düşerse gidin görün, tanışın, konuşun. çok güzel şeyler öğrenebilirsiniz amişlerden.
not: amiş değilim.
Kola ve Kahve İçmeyen, Erken Evlenip Çok Çocuk Yapan Topluluk: Mormonlar Kimdir?
