Altın Kaplama Nobel Ödülü'nü Nazilerden Saklamak İçin Eriten Kimyager: Hevesy
bir nobel ödülü madalyasında bulunan altın miktarı, sıradan bir havalimanı x-ray cihazında yaygara kopartacak kadar yoğundur. ayrıca, 1980 yılından öncesine kadar 23 karat altından yapılan bu madalyanın günümüzdeki değeri ise yaklaşık bir milyon dolardır.
ancak günümüz için oldukça prestijli ve değerli olan bu ödül, nazi’lerin 1940 nisanında danimarka’yı işgal ettiği sıralarda pek de şans getirmiyordu.
olacakları öngören biri yahudi (james franck), diğeri ise yahudi sempatizanı (max von laue) iki nobel ödüllü bilim insanı, 1938 yılında ellerindeki altın madalyaları korumak amacıyla kopenhag’a, fizikçi niels bohr’a göndermişlerdi. zira, hitler almanya’sında altın göndermek yasa dışı idi ve yakalanmaları idamlarına yol açabilirdi.
bohr’un yakın arkadaşından biri olan ve 1943 yılında nobel alacak olan george de hevesy isimli macar kimyager, madalyaları eritmeyi düşündü. ancak bir sorun vardı, tüm değerli metaller gibi altın da hareketsiz bir metaldi, çözülmesi çok zordu. ancak altın bile, hidroklorik asit ve nitrik asidin 3:1 oranında karıştırılmasıyla elde edilen kral suyu’na karşı çaresizdi.
bu çözeltide iki asit, oldukça yıkıcı bir tandem etkisiyle tepkimeye girer. nitrik asit, yüzeydeki altın atomundan birkaç elektron kopartarak ise başlar ve bunları altın iyonlarına dönüştürür. daha sonra devreye hidroklorik asit girer ve klorür iyonları, altın iyonları ile reaksiyona girerek onları çözer. tüm bu işlemi çok uzun periyotlarda tekrarladığınızda altını eritebilirsiniz.
Max von Laue
1940’a dönelim.
almanlar, kopenhag’a doğru ilerlerken de hevesy –her ne kadar madalyaları gömmeyi teklif etmişse de bohr “nazilerin her yeri kazacaklarını düşünerek, buna karşı çıkmıştır”- bu metotla iki altın madalyayı da eritmeye başlar. ancak bu zamana karşı kolay olmayacaktı. zira, bir madalyanın her biri 7 cm genişliğinde, 200 gram ve 23 karattan oluşur
de hevesy, altınları çözer ve “kral suyu”nu laboratuarında alelade bir rafa kaldırır. naziler, bohr’un laboratuvarını yağmaladığında portakal suyuna benzeyen bu sıvı elbette dikkatlerini çekmez.
de hevesy, nazi işgalinin üçüncü yılı olan 1943’te isveç’e kaçar. savaşın sonra ermesinin ardından laboratura dönen “de hevesy”, çözeltiyi tıpkı bıraktığı gibi bulur ve tersine işlemle sıvıyı tekrar altın haline getirir. sonrasında ise altınları, olan biteni anlatan bir mektupla ocak 1950’de stockholm’deki nobel akademisi'ne gönderir.
altın, çözeltiden sonra tekrar toplanır ve ocak 1952’de şikago üniversitesi'nde düzenlenen bir törenle sahipleri max von laue ve james franck’e yeniden verilir.
de hevesy, 1966 yılında 80 yaşındayken hayata veda eder.
Dünya Nüfusuna Oranla Sayıları Pek de Fazla Olmayan Yahudiler Nasıl Bu Kadar Nobel Alıyorlar?
