Android'in Depremde Size Zaman Kazandıracak Uyarı Sistemi Nasıl Çalışıyor?
Nedir?
google'ın android telefonlardaki ivmeölçerlerden gelen bilgilerle depremi algılayıp bölgedeki kullanıcılara uyarı gönderdiği bir sistem bu. türkiye'de de kullanıma sunulmuş. android 11 telefonumun konum ayarlarında "deprem uyarıları" şeklinde bir seçenek olarak belirdi.
https://blog.google/…-earthquake-alerts-outside-us/
https://blog.google/…roid/new-features-summer-2021/
Nasıl çalışır?
deprem belli bir merkezden (bkz: epicenter) dalgalar halinde yayılarak hareket eder. merkeze yakın yerlerden sismik veri (sismograf ağları) toplarsan depremi tespit edip dalganın henüz ulaşmadığı yerleri uyarabilirsin. telekomünikasyon, deprem dalgasından hızlıdır. uyarı saniyelerle sınırlıdır. (merkezden çok uzaksan dakikalarla ama uzaksan depremin etkisi de azalacaktır zaten.)
ayrıca akıllı telefonlar da sismograf gibi kullanılabilen cihazlardır. dolayısıyla alternatif bir sismik ağ oluştururlar.
bir de depremin içeriğinde p dalgası, s dalgası farkı vardır. p dalgası önden gider, s dalgası sonradan gelir. esas zararlı etkileri olan s dalgası olunca, p’yi tespit edip s’ye göre vaziyet almak makbuldur. erken uyarı algoritmaları 3-4 saniyelik p dalgasıyla hem merkez konumunu, hem de büyüklüğü tahmin eder, çok da güzel eder.
ek bilgi: telefonun içinde ivmeölçer adlı sevimli bir sensör vardır. bu sensörle tahmin edin, neyi ölçersiniz? ivmeyi! telefondan gelen verileri ayıklamak önemli tabii. hamdi abi balkonda ip atlarken de hayvan gibi titreşim olur, ivmeölçer yapıştırır eşik değer geçildi diye. ama hamdi abi tekil, filtrele gitsin. bütün mahalle aynı anda ip atlamaya başlarsa o zaman iş değişir, nur topu gibi bir yanlış alarmınız olur.
uygulamanın ios benzerini arayanlar earthquake network adlı uygulamaya bakabilirler.
Faydalı olur mu?
deprem dalgalarının bir yayılma hızı var. ilk dalgaların hızı yaklaşık saniyede 5-6 km. ardından gelen yıkıcı dalgaların hızı saniyede 1-3 km. bunlar yayıldıkları ortamın sıkılığına göre değişir. yani fay hattından ne kadar uzaksanız o kadar erken uyarı süremiz oluyor. bu da fay hattı üzerindeyseniz, herhangi bir erken uyarı şansınız yok demek oluyor.
japonya gibi okyanus tabanında devasa depremlerin olduğu yerlerde merkez üssü ile şehirler arasıda 100 km üzerinde mesafe olduğu için bayağı vakit oluyor. ama mesela gölcük depremi'nde herhangi bir erken uyarı şansı olmayacaktı. ülkemize şehirlerin içindeki sığ depremler yıkım yarattığı için en iyi durumda 1-2 saniye kazanmış olacağız. bu depremler sığ olduğu için de genelde sadece yakın çevresinde hasar yaratıyor.
yine gölcük depremi'nde avcılar'da yaşanan etki gibi durumlar olabiliyor, bu koşullar için belli bir süre kazandıracaktır. ya da izmir depremi gibi; aslında yunan adasında, çok uzakta olan bir deprem izmir'de statik yükler altında bile yıkılabilecek kadar kötü binaları yıkabiliyor. ya da kaçmaya yetmese de eşyalarını sabitlememiş insanlara sığınma fırsatı olabilir bu uygulama. aslında ne binaların çökmesini, ne de eşya düşmesini konuşuyor olmamız lazım ama hala hangi bina çürük, hangisi değil; bilmiyoruz. doğal olarak insanlar bu tarz uyarılara muhtaç kalıyor.
benim en büyük korkum, ölmeyeceği depremde camdan atlayıp ya da dışarı kaçıp başına kiremit düştüğü için ölebilecek insanlar. umarım bu uyarı sistemini sakince değerlendirir insanlar.
Dünyada Bugüne Kadar Ölçülmüş En Büyük Deprem: 1960 Şili Depremi
