Hem Avrupa Hem de Amerika İçin Büyük Sonuçlar Doğuran Olay: Yedi Yıl Savaşı
nedir?
yedi yıl savaşı, ingiltere ve fransa arasında yapılan ve her iki ülkenin de kaynaklarının tükenmesine yol açan, fransa'nın çoğu sömürgesini ingiltere'ye kaybetmesi ile sonuçlanan bir savaş.
etkileri günümüze dek uzanan ve günümüzdeki dünya politikasını şekillendirir. doğal olarak bu tanım tüm savaşlar için yapılabilir ama bu savaşın çok önemli iki sonucu vardır.
1. amerika birleşik devletleri'nin kurulması.
2. fransız devrimi.
1756-1763 yılları arasında vuku bulmuştur
başlangıçta olay yalnızca avusturya ve prusya gibi kardeş iki milletin kurduğu farklı devletlerin arasındaki iktidar savaşı olarak başladıysa da sonradan olaya fransa, rusya ve isveç'in de dahil olmasıyla kıta avrupasındaki çıkarlarını tehlike altında gören ingiltere'nin de güç dengesini sağlayabilmek için katılım gösterdiği ve neticesinde en karlı devletin ingiltere çıktığı savaştır. prusya kralı ii. friedrich'in saldırgan tutumlarından çekinen varissiz avusturya'nın (kralın ölürken sadece kızının olmasından dolayı veraset savaşı çıkmıştır bu sırada) yanına fransa, rusya ve isveç'i çekerek kendine yer edinmeye çalışan o zamanların yeni yetme devleti prusya'ya karşı üstünlüğünü ispatlamaya çalışmak istemektedir. ancak kıta avrupasında her zaman bir güç dengesi olması gerektiği düşünen ingiltere olaya müdahil olur ve prusya'nın ağabeyliği rolünde bi görünür. savaş baştan sona ingiltere-prusya üstünlüğünde geçmiştir.
savaşın avusturya-prusya tarafı hakkında detay verecek olursak
yedi yıl savaşları prusya, avusturya ve rusya için orta avrupaya egemen olmak ingiltere ve fransa içinse deniz aşırı sömürgeleri kontrol altına almak için yapılmış küresel çaptaki ilk savaştır. 1748’de sona eren avusturya vesayet savaşları kağıt üzerinde bitmiş olsa da mesele halen tamamlanmamıştı.
avrupalı güçlerden hiçbiri tek başına savaşı kazanacak güçte değildi ve bu nedenle ittifaklar kurulmaya başlandı. avusturya silezya’yı prusya’dan geri almak istiyor, ingiltere ve fransa’nın hindistan ve kanada sömürgeleri üzerinde çok büyük anlaşmazlıkları vardı lakin savaşlar para, silah ve insan hayatı yönünden çok maliyetliydi bu yüzden iki devlet de tek başına savaşmaya cesaret edemiyordu. avusturya ve rusya ise bölgelerinde yeni bir güç yani prusya’yı istemediği için müttefik olmuşlardı. ingiltere ise çok güçlü bir donanmaya sahipti ama avrupa kıtasında ki savaşları kazanabilecek güçte bir ordusu yoktu bu yüzden prusya ile müttefik oldular. bu ittifak otomatikman fransa’yı avusturya rusya ittifakının içine itti. şimdi genel olarak ittifaklar şu şekildeydi. ingiltere prusya portekiz (sonradan girdi savaşa 1386 ingiltere portekiz ittifak anlaşması uyarınca ingiltere'nin çağırması üzerine) karşı tarafta ise avusturya, rusya, fransa, isveç, ispanya (ebedi düşmanı portekiz’in savaşa girmesi sonucu) vardı.
başlangıçta savaşın favori tarafı her ne kadar fransa, avusturya, rusya ittifakı gibi görünse de ingiltere donanma açısından dünyanın tek hakimi prusya ise ordu düzeni disiplini açısından dünyanın en iyisi durumundaydı.
savaş 1756 yılında prusya kralı 2. friedrich komutasındaki prusya ordusunun saksonya’ya ait olan dresden’e saldırarak kenti almasıyla başladı. bu süreden sonra ufak çaplı çatışmalar olsa da büyük savaş 1757 yılının 6 mayıs günü prag’da avusturya ile prusya arasında gerçekleşti. bu savaşta avusturya ordusu çok iyi mevzi almıştı ama prusya ordusu saat 07.00 gibi taarruz pozisyonu alıp avusturya ordusunun üzerine yürümeye başlamış avusturya komutanları ise bu durumu ancak 10.00 gibi fark edebilmişti. bu büyük istihbarat hatası ve prusya ordusunun avusturya ordusunun sol kanadındaki boşluğu fark edip bu bölgeye arkadan saldırması sonucu prusya büyük kayıplar ile savaşı kazanmıştır. lakin 2. friedrich’in ordusunun kaybı çok büyük ve en iyi komutanlarından general schwerin bu savaşta ölmüş, general winterfeldt ise ağır şekilde yaralanmıştır. prusya bu savaştan sonra prag’ı kuşatmaya başladı.
Kurt Christoph Graf von Schwerin
prusya’nın prag savaşını kazanmasına rağmen ağır bir kayıplar verdiğini bilen avusturya komutanları prusya üzerine bir karşı saldırıya geçmeye karar verdiler. şimdi diye bilirsiniz ulan avusturya yenildi bir önceki savaş ne alaka prusya’ya saldırıyor. şöyle açıklayalım avusturya’nın asker sayısı ve manpower dediğimiz olayı prusya’dan çok daha fazla yani prusya ordusundan eksilen 15 bin adam belki prusya ordusu için sıkıntıdır ama avusturya ordusu için hiç dert değildir. avusturya’lı komutanlar iyi bir taktik belirleyip bunu uygulamaya koydular. ilk önce sayıca az bir avusturya bilirliği prag’ı kuşatan prusya ordusuna saldırır gibi yapıp kolin yakınlarına geri çekilecekti. kolin yakınlarında ise avusturya ana ordusu beklemekte. avusturyalı mareşal daun 16 bin adam ile prag’a doğru gitti kendini gösterip kolin yakınlarındaki tepelere çekildi. 2. friedrich’de kendinden emin bir şekilde 34 bin adamıyla avusturyalıları takip etmeye başladı. iki ordu kolin denilen yerde 1757 yılının 18 haziran gününde karşı karşıya geldi. lakin avusturyalıların kaçan 16 bin adamının arkasında kolin’de 34 bin adamı daha vardı. 2. friedrich pis oyuna gelmişti. prusya ordusu bu savaşta avusturya sağ kanadını sarıp savaşı kazanmayı denese de sayı olarak avusturya çok üstün ve müthiş mevzilenmişlerdi. prusya ordusu 13 bin avusturya ordusu ise 8 bin kayıp vermişti. bu savaş 2. friedrich’in ilk yenilgisiydi. bu savaştan sonra 2. friedrich viyana’ya yürüme hedefinden vazgeçip yavaşça bohemya’dan çekilip ordusuna savunma pozisyonu aldırtmaya başladı. çünkü prusya’nın rusya, avusturya, fransa üçlüsünün ortak ordularına karşı savaş kazanma şansı yoktu bu yüzden prusya ordusu savunmaya geçmeye başladı.
prag savaşında avusturya’nın prusya’yı yenememesi üzerine fransa destek ordu yollamış ve bu destek ordu ile avusturya’nın batıda bulunan ordusu birleşerek prusya üzerine yürümeye başlamıştı. savaş saksonya elektörlüğü topraklarındaki rossbach’da 5 kasım 1757 yılında gerçekleşti. avusturya fransa birleşik ordusu prusya ordusunun iki katıydı. rossbach savaşı 90 dakika sürdü. prusya ordusu avusturya fransa birleşik ordusuna hayatının şokunu yaşatmıştı. hızlı manevralar, şok baskınları, prusya topçusunun savaşın değişen koşullarına karşı hızlı tepki vermesi gibi sebeplerle avusturya fransa birleşik ordusu çok fazla kayıp vermişti. prusya’nın kaybı şaka değil 540 kişi civarı fransa’nın 6 bin avusturya’nın kaybı ise 3 bin civarı. rossbach savaşı çok çarpıcı bir prusya zaferidir. bu savaştan sonra fransızlar küplere binmiş avusturyalılara bundan sonra ne haliniz varsa görün deyip orta avrupadan bütün ordularını geri çekmiştir. ingilizlerse bu savaştan sonra sevinçden delirmiş prusya’ya çok fazla maddi yardım yapmıştır. bu savaştan sonra 2. friedrich hiç durmandan direk breslau’ya avusturya ana ordusunun üzerine yürümeye başlamıştır.
prusya ordusu breslau’ya doğru avusturya ordusunun üzerine yürümeye başlamıştı. avusturya ordusunda moraller son savaştan sonra çökmüş durumdaydı. prusya ordusu ile avusturya ordusu breslau’nun 10 km kuzeyindeki savaşa ismini veren yer olan leuthen’de 5 aralık 1757 günü karşılaştı. avusturya ordusu sayı olarak prusya ordusunun iki katıydı lakin savaşta prusya ordusu avusturya ordusunu süpürdü. avusturya 22 bin kayıp vermişti prusya’nın kaybı ise 6 bin civarıydı. bu savaştan sonra prusya viyana’ya doğru gitmedi çünkü rusya gibi bir ülke daha vardı onlara savaş açan ve prusya ordusu ne kadar zafer kazansa da cidden yıpranmıştı prusya ekonomisi ingiltere’nin cömert destekleriyle ayaktaydı.
prusya ordusu bu savaştan sonra iyice içeri doğru çekilip rus ordusunu beklemeye başladı. savaş berlin’in 100 km doğusunda zorndorf denilen yerde geçekleşti. 2. friedrich komutasındaki prusya ordusuna karşı sayı olarak çok üstün olan william fermor komutasındaki rus ordusu vardı. savaş çok kanlı bir şekilde prusya tarafından kazanılmıştır. aslında iki tarafta üstün gelememiştir lakin prusya topraklarını rusya’ya karşı korumayı başarmıştır. prusya’nın kaybı 12 bin rusya’nın kaybıysa 16 bin civarındadır.
avrupa da yaşanan bu savaşlardan sonra avrupanın merkezinde ingiliz-prusya birleşik ordusunun fransa’yı minden’de yendiği savaş dışında pek savaşın kaderini değiştirecek muharebeler görülmedi. bu savaşlar savaşa giren bütün ülkelere karşı çok maliyetli olmuştu. özellikle orta avrupa ülkelerinin hali haraptı. prusya desen bütün savaşları kazanmış lakin kılını kıpırdatıp bir yerleri alacak hali yoktu ancak ingiltere’nin maddi yardımı sayesinde ayaktaydı prusya’dan başka savaş kazanan ülkede yoktu ortalıklarda. artık orta avrupa ülkeleri beklemeye başlamışlardı kanada’da ki hindistan’da ki savaşları kim kazanacak diye. ingilizler donanmasıyla bütün her yeri ablukaya almışlardı. hindistan’da plassey denilen yerde fransızları yenmişlerdi. kanada’da ise quecbec’de fransızları bozguna uğrattılar. artık güç dengesi ingiltere prusya ittifakına dönmüştü. özellikle ingilizlerin quiberon’da fransız donanmasını yenmesiyle savaşın galip tarafı yavaşça belli olmuştu. 1762’de rusya çariçesi elizabet’in ölmesiyle başa geçen 3. peter rusya’yı savaştan çekti. ancak bu savaşların sona erdiği anlamına gelmiyordu alman ve rus halkları arasında kalıcı bir barış sağlandı demek değildi. yeni çarın rusya’yı savaştan çekmesinin tek sebebi savaşın rusya’ya yüklediği maliyetti. artık rusya’nın da çekilmesiyle fransa ingiltere’den barış talep etti. bu savaş sonucunda fransa kanada ve hindistan’da ki topraklarını ingiltere’ye devretti. prusya’nın da silezya eyaletini kontrol etmesi üzerine anlaşmaya varıldı. bu savaş sadece avrupa'da değil birçok kıtada yaşanmasından ötürü ilk dünya savaşı benzeri savaştır.
savaşın sonuçları
savaşın neticesinde ingiltere-fransa arasında paris antlaşması-1763, avusturya'yla prusya arasında hubertsburg antlaşması-1763 imzalanmıştır ve şu durumlara yol açmıştır:
1) ingiltere fransa'nın sahip olduğu sömürgeleri (kuzey amerika ve hindistan) ele geçirir. gerçi neticesinde bu sömürgelerde vergi artışı yapar ingiltere ve tepki olarak 13 koloni birleşerek ingiletere'nin sömürgesi olmaya karşı başkaldırırlar kuzey amerika'da. (bkz: versailles barış antlaşması)-1783
2) prusya güçlü devlet arasında yerini alır ve sonradan 1871'deki bismarck'ın birleşik almanya politikasının temeli atılır.
3) fransa güç kaybeder ve fransız devrimi'nin yolu açılır. devletin iflası açıklanır bir bakıma.
dönemin kralları:
prusya: ii. friedrich
ingiltere: ii. george
fransa: lui
rusya: çariçe tsaritsa ve ii. petro
savaş sonunda, büyük britanya louisiana hariç tüm yeni fransa'yı, bengal ve florida'yı ele geçirdi. fransa louisiana'yı ispanyollara devretti. ardından, britanya ispanyollara küba'yı ve manila'yı iade etti. avrupa'da ise status quo ante bellum durumu oluştu, yani savaş öncesi sınırlara dönüldü.
fransa'nın hindistan'daki kolonilerinin büyük britanya'ya devretmesi, hindistan'da büyük britanya hakimiyetinin başlamasına neden olurken, amerika kıtasının kolonileştirilmesi de son bulmuş oldu. fransa'nın britanya karşısında gerilemesi fransız devrimine giden yolu bir anlamda açarken, prusya da avusturya'yı gerileterek alman birliğine öncülük edecek gücü kazanmıştır.
son söz
günümüz siyasetinin evrilmesinde en önemli olay olan fransız ihtilali'nin, en önemli sebebi olması hasebiyle kelebek etkisi sonucu ucu bugün bize bile dokunabilen savaştır. tabi bu savaş götümüze yalnızca nasyonalizm, faşizm ve nasyonal sosyalizm hatta teorik olarak yakın bulmama rağmen sosyalizm (bkz: joseph stalin) olarak değil fransız'ların sırf ingiltere'ye pislik olsun diye amerikan bağımsızlık savaşında 13 amerikan kolonisine yardım edip, 1941'den beri dünyanın mütemadiyen ağzına sıçan a.b.d.'nin ortaya çıkmasına sebep olmasıyla da köküne kadar girmiştir.
İngiliz Kolonilerinin Ayaklanmasıyla Başlayan Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nın Geniş Özeti
