Hobi Arıcılıkla İlgilenen Birinden: Arıcılık ve Bal Hakkında Merak Edilenler
geçen sene eylülden beri bu konuyu kafaya taktım. yerli-yabancı kitap ve makaleleri okudum, dünyanın çeşitli yerlerindeki arıcılıkla uğraşan youtuber'ları izledim, sorular sordum hepsine. 5 adet kovanla 1 haftaya başlıyorum hobi arıcılığa pratik olarak da inşallah.
varroa nedir, bal akımı nedir, polen neye lazım, nektar ne zaman olur, arı beslemesi ne zaman neden yapılır, kek neden verilir, şurup ne zaman verilir, kuluçkalık ve ballık neresidir... bu tarz sorulara cevap verip biraz bilgilendirme yapmaya çalışalım ki yazarlarımız ve okurlarımız bal ve arı hakkında bilgi sahibi olsunlar. soru-cevap yöntemiyle devam edelim:
arı evcil bir hayvan mıdır?
hayır. arı sahibini bilmez, en çok sahibinden nefret eder. sahibi onun gözünden yuvasını rahatsız eden ve balını çalan biridir. biz insanlar sadece arıya uygun bir yuva hazırlıyoruz ve onun orada yaşamasına devam etmesi için şartlarını iyi tutuyoruz
arı neden bal yapar?
çiçekli bitkiler tozlaşsın diye! şaka şaka tabi ki de çiçekli bitkilerin tozlaşmasından büyük oranda arılar mesul. fakat arılar kendileri yemek için bal yapıyor. arıların 3 temel besini var: nektar, polen ve su. nektar, karbonhidrat; polen, protein ağırlıklı; su ise yaşam kaynağı zaten. bal nektardan yapılıyor, polen ise daha çok yeni doğan yavruların beslenmesi için lazım. arılar bal akım döneminde çok gelen nektarı depoluyor ki nektar olmayan sonbahar ve kışın da yemekleri olsun diye.
saf bal üretiyorum diyen bir dayının şeker ve kek verdiğini gördüm. bu bal saf nasıl olur?
bütün dünyadaki arıcıları izledim sayılır, en gelişmiş ve standartlara uyan ülkelerde dahi arılar besleniyor. arısını beslemeyen daha görmedim. arıyı beslememek de bir opsiyon mudur, olabilir ama ya hiç bal alamazsın ya da çok az alırsın, kışın da muhtemelen kovan söner yani arılar ölür. arılar nektar akımı ya da bal akımı denilen sezonda balı biriktirmeye ve petekleri sırlamaya başlar. bu dönem yöreden yöreye değişir, örneğin turunç balı yaklaşık mayısta sağılır, kestane haziran temmuz, yayla çiçekleri geç yaz, ayçiçek temmuz, çam balı eylül ekim. ilk baharda arı bir nevi kış uykusundan uyanır ve ana arı yumurtlama hızını arttırır.. bal akim dönemine kadar arıyı beslemezseniz ana arı nektar az geliyor diye az yumurta atar. koloni gelişmez, nektar akım dönemi geldiğinde yeterli sayıda tarlacı arı olmaz, bal az yapılır, yapılan bal da anca arıya yeter. dürüst arıcı, bal akım dönemi başlamadan önce arısını şekerli su veya kekle besler. bu koloniyi geliştirir, ana arı nektar çok var diye yumurtayı hızlandırır, koyulan şekerli suyu arılar kendi yer, bal yapmaz, biriktirmez baharda. bal akım dönemi yaklaştığında arıya ballık dediğimiz ikinci katı atarsınız boş petekler koyup, şurubu kesersiniz. arı üst kata koyulan peteklere doğadan topladığı nektar ile bal yapar, siz de bu kat veya katlardaki ballı petekleri alırsanız işte bu tamamen doğal nektardan yapılan baldır artık. burada önemli olan bal akım döneminde üreticinin şekerli su artık vermemesidir. bundan emin olmaz zordur. ama ballık attıktan sonra besleme yapmadığını bildiginiz arıcıdan aldığınız bal doğaldır, baharda yumurtlama döneminde verilen şeker bu ballıktaki peteklerde bulunmaz.
arının balı alınıyorsa arı nasıl yaşıyor balsız?
arının balı alındıktan sonra yine arıya şekerli su şerbeti veriliyor sonbaharda ve arıya kendisi için şekerli sudan bal yaptırılıyor. arıya kendi kuluçkalığındaki balları bırakmak lazım zaten. ama çoğu zaman bu bile yeterli olmuyor. o yüzden balı alındıktan sonra şekerli su veriliyor ve arı kışın bu şekerli sudan aldığı besinle oluşturduğu balı yiyor.
yine de şekerli su veya kek gibi şeylerle beslemek arıyı, doğanın çalışmasına müdahale olmuyor mu?
evet oluyor. aynı zamanda ineklerin yavrusuna yetecek sütten daha fazlasını ürettirmek, tavuğa daha fazla yumurta attırmak da oluyor. çünkü artık avcı toplayıcı değiliz. tarımsal devrim (m.ö. 10000 ler) den itibaren zaten doğal tabiat döngüsünün dışına çıktık. bu kadar nüfus başka türlü beslenemiyor.
tağşiş bal nedir?
bal süzüldükten sonra bala şurup ve tatlandırıcı katılıyor. bir başka doğal olmayan bal da bal akım döneminde şurupla besleme yapılması, burada da şekerli sudan yapılan bal yenmiş olunuyor.
sahte bal nedir?
ortada ne arı ne kovan var. baya laboratuvarda şurup renklendirici ve tatlandırıcı ile yapılıyor. bunun balla bir alakası yok.
varroa nedir? aldığımız bala nasıl bir etkisi vardır?
varroa bir nevi arı bitidir. arıya yumurta döneminde yapışır, kanını emer, koloniyi yok edebilir bile. varroa ile mücadelede kimyasal ilaçlar maalesef ruhsatlıdır. bu kimyasallar bildiğimiz zehirdir. balda ve petekte kalıntı bırakır. bal alırken bunu da sormakta fayda var.
marketteki ballar doğal mıdır?
bilemem, kimseyi de zan altında bırakamam. fakat bu sene, 2021'de yani, okuduğum bir haberde turunç balı toptan kilosu 20 liraya alınmış. üretici bu durumda kar etmek için mecbur bal akım döneminde şekerli su verecek ki daha fazla bal üretsin. marketlerdeki ballar da toptan alıyorlar ise balı bunda tamamen doğal olması bana ekonomik olarak pek mümkün gelmiyor. ama kimsenin günahını almayalım. ara sıra bakanlık testler yapıp liste hazırlıyor. oralara bakılabilir. ama o da net bir gösterge değildir. ben kendi masraflarımı çıkardım 5 kovan için. türkiye ortalamasında bal alsam (kovan başına 13-14 kg dir), kilosunun masrafı 100 tl'ye yakın 2021 için. tabii ben hobi olarak uğraştığım için masraf çok, ama ticari bal satanın masrafının yanında işçiliği yol masrafları ve kayıpları da olacak . bu durumda aile gecindirmek için ciddi kovan sayısına ve ciddi kar oranına ihtiyaç var. kendi pazarını oluşturmak 30-40 kilo bal satmak için kolay ama yüzlerce kovanınız olup tonlarca balınız varsa mecbur toptancıya satacaksınız, o da kilosu 25'ten alıyor. durumun vehametini buradan analiz edebilirsiniz.
neden bazı balların tadı, akışkanlığı ve kokusu farklı oluyor?
çünkü arılar hangi nektardan bal yapıyorlarsa koku, tat ve akışkanlık ona göre şekilleniyor. hatta yan yana duran iki kovan arasında bile ballarının tadında ve aromasında fark olabiliyor.
kendim bal üretebilir miyim?
uygun bir yeriniz varsa, evet. benim köyüm oturduğum yere 50 km. arılara haftada 1 bakmak yeterli (aksini söyleyenler olabilir ama okuduğum bütün kaynaklar haftada 1 diyor). dolayısıyla haftada 1 gün eğer 3-5 kovanınız varsa 2-3 saat harcayarak bakabilirsiniz gibi geliyor. kovan sayısı 3 olarak başlamak tavsiye ediliyor. neden 3? çünkü 1 kovanla başlarsınız, ondan da verim alamazsınız moraliniz bozulur diye tavsiye ediliyor. 3 olunca istatistik ilmine göre en azından 1'inden verim alma ihtimaliniz artıyor. haftada 1 uğrayabileceğiniz uygun bir yer varsa kendiniz yapabilirsiniz.
skovan nereye koyabilirim?
zor bir soru. amerika'da "backyard beekeeping" diye bir kavram var, yani evinizin arka bahçesinde yapabilirsiniz. ama konu komşu önemli. onlar rahatsız olmamalı. normalde en çok rahatsızlık, komşunun su kaynağı varsa yakın kovana, arılar su almak için oraya doluşabiliyorlar. örneğin yüzme havuzu var komşunun, sürekli arı olması sıkıntı oluşturabilir. ya da arı sokmasına aşırı tepki veren bir rahatsızlığı varsa bu da sorun teşkil edebilir. 3-5 kovan, genelde köylerde sorun olmaz diye düşünüyorum. çünkü hemen her köyde arıcılık yapan birileri oluyor gözlemlediğim kadarıyla. hobi bahçeniz falan varsa oralar da olabilir. ama şehrin içinde çok mümkün gözükmüyor. hem çiçek bulamazlar, hem de komşular rahatsız olur.
arıcılığa başlamanın maliyeti nedir?
3 kovan için malzemeler, arılar ve kovanlar ile birlikte ben yaklaşık 3-4 bin arası harcama yaptım (2021 için). arılarıyla birlikte bir kovan ortalama 800-1000 tl arasında alırsınız. bunların yanında petek alacaksınız, kıyafet alacaksınız, duman için körük vs masraf oluyor. türkiye ortalamasında bal alabilirseniz (13-14 kg), ilk yılda bile masrafınızı çıkarabilirsiniz, nasip. sonraki yıllarda ise zaten demirbaşları ve kovanları aldığınız için masrafınız çok daha aza inecek. o açıdan çok mantıksız durmuyor ekonomik açıdan. hobi ve sağlıklı bal yemek için düşünürseniz de zaten 3-4 bin ayırabilecek bütçeniz varsa çok mantıklı.
son olarak söylemek istedikleriniz?
hobi arıcılıkla ilgili bir youtube oynatma listesi hazırladım. yazdıklarımı ve arıcılık serüvenimin detaylarını oradan video olarak da takip edebilirsiniz:
İşçi Arıların Kraliçe Arıyı Kovmaya Karar Vermesinden Sonra Gelişen İnanılmaz Olaylar
