Kişilerin Anonimlik Maskesi Altında Hareket Etmesinin Sosyal Davranışları Üzerindeki Etkisi
gustave lebon, kitlelerin psikolojisi adı kitabında linç gruplarının gösterdikleri saldırgan ve ahlaksızca davranışların bireyin ahlak anlayışına ve denetimine zarar vererek yayıldığını savunmuş. bu bozulma sonucu da kişiler normalde asla cesaret edemeyecekleri davranışlara soyunmuşlar.
sosyal psikologlar tarafından, bu tezi destekleyen birçok çalışma yapılmış. ve “kimliksizleşme” denen kavram üretilmiş. bireylerin kişisel kimliklerini önemsizleştirerek sorumluluk duygularını azaltan, olağan tavrının dışına kolaylıkla çıkabilmesini karşılayan bir kavram.
buradaki uyum sağlama davranışını artıran iki etken; grubun büyüklüğü ve anonim kimlik
bu konuda yapılmış ünlü bir çalışma var; zimbardo deneyi. ünlü hapishane deneyinden bahsetmiyorum. o biraz milgram deneyi’ne benziyor.
bahsedeceğim deneydeki ölçüm ise otoriteye değil, gizlenmiş kimliklere bağlı davranış.
dört üniversite öğrencisinden oluşan kadın grupları oluşturuluyor ve bir öğrenme deneyine katıldıklarını düşünüyorlar. bir başka kız öğrenciye elektrik şoku vermeleri gerekiyor.
grupların yarısı vücutlarını ve yüzlerini örten kostümler giyiyorlar, başlıklar takıyorlar. isimleri telaffuz edilmiyor. diğer yarısı ise kendi kıyafetleri ile kalıyorlar, yakalarına kimlik kartları takıyorlar ve birbirlerine tanıştırılıyorlar.
kız öğrenci hata yaptığı zaman önlerindeki şok düğmesine basmaları isteniyor.
- öğrenciye elbette şok verilmiyor. -
deney sonucunda, bireyselleştirilmiş grubun, anonim grubun yarısı kadar şok uygulayabildiği görülüyor.
başka bir deneyde ise, çocuklardan cadılar bayramı ziyaretleri yapmaları isteniyor. çocukların bazıları isimleri bilinerek bazıları bilinmeden sadece tek bir şeker alabilecekleri iznini veren bir kadın tarafından içeri alınıyor. kadın sonra çocukların ekstra şeker alabilecekleri şekilde onları yalnız bırakıyor.
deney sonucunda, anonim çocuklar, kimlikleri belirgin çocuklardan anlamlı oranda daha fazla şeker alıyorlar.
fakat çalışmaların tamamen grup ya da anonimlik etkisine bağlanamayacağı bir faktör de keşfediliyor.
giyilmiş kostümler ve bunların vermiş olduğu etki.
her iki deneyde de kullanılan giysilerin başlıklı, pelerinli, korkunç denebilecek şekil ve ölçülerde olması; saldırgan ve olumsuz anlamlar taşıdığı için bu davranışları teşvik ediyor olabilir deniyor. yani kostümler anonim kimlik sağlamanın yanısıra bazı davranışları da tetikliyor olabilir düşüncesi doğuyor.
bunun üzerine kostümler çeşitlendiriliyor; ku klux klan kostümü, hemşire üniforması ve deneklerin kendi kıyafetleri.
çalışmanın dikkate değer sonucu; klan kostümlü katılımcılar en fazla şoku uygularken hemşire üniformalı katılımcıların kendi kıyafetleri ile katılanlardan dahi az şok uygulamış olması.
yani anonimlik saldırganlığı mutlaka artırmayabilir, bazı sosyal normların varlığı da söz konusu.
grubun büyüklüğü ve anonimlik bir anlamda kamusal kimlikleri de pekiştiriyor gibi görünüyor diyorlar. kişiler hemşire üniforması içindeyken şok vermekten kaçınan bir davranış sergilediler çünkü.
anonim kimlik ve bunun etkilerinin en net gözlemlenebildiği ortamda yazıyoruz. bir sosyal deneyin pekala konusu olabiliriz burdaki halimiz ile.
misal; lince katılmadaki isteklilik ve üslubumuz belirgin kimliklerimiz ile gösterdiğimiz davranışlarla kıyaslansa en az bu bilimsel deneyler kadar çarpıcı sonuçlarla karşılaşacağımızdan eminim.
İnsanın Kontrolsüz Güçle Ne Kadar Zalimleşebileceğini Gösteren Tehlikeli Deney: Zimbardo
