Menopozun İnsan Evrimindeki Yeri ve Önemi
menopoz, ilk bakışta oldukça tutarsız ve olanaksız görünen, yumurtlama döngüsünün durması olayı. canlılığın yegane amacı genlerini olabildiğince çoğaltmakken üremenin belli bir yaştan sonra durması oldukça mantıksız geliyor ilk başta. jared diamond "why is sex fun" isimli kitabında menopozu mantıklı kılan iki unsurdan bahsediyor:
canlılığın yegâne amacı aslında mümkün olduğunca yavru üretmek değil; bu kutsal amacın bir parçası ama tamamı değil. yavrunun hayatta kalması için gereken bakım da genlerini geleceğe aktarmanın önemli bir parçası.
insan yavruları doğumdan sonra uzun yıllar kendi başına hayatta kalabilecek seviyeye gelemiyor. muhtemelen doğada, yavruları en uzun süre yetişkin bir bireye bağımlı şekilde yaşayan hayvan insandır. anne birey son doğan yavrusu kendi ayakları üstünde durabilecek yaşa gelene kadar hayatta kalmak istiyor (not). bu yüzden doğum bir yaştan sonra duruyor. bu noktada bazı sorular sormak gerek...
öyleyse neden menopoz bu kadar erken oluyor?
- çünkü insan ömrü son yüzyıllarda oldukça arttı, menopoz yaşı ortalama yaşam süresi şimdiye kıyasla kısa olan eski insanlara uygun şekilde erken.
neden sadece insanlarda menopoz var?
- aslında bazı başka hayvanlarda da kısmen var ama çoğu hayvanda yokken bizde olmasının sebebi zamanla geçirilen evrimlerin doğumu insan için oldukça zor hale getirmiş olması. çoğu hayvanın dişisi kolaylıkla doğururken, ataları ayağa kalktıktan sonra bir dizi doğumu zorlaştırıcı evrim geçiren insan dişisinin doğum yaparken ölme olasılığı, özellikle de ilkel zamanlarda, çok yüksek. dişinin yaşı ilerledikçe de hem ölme olasılığı hem de çocuğun ölü ya da sağlıksız doğma olasılığı artıyor.
menopozu mantıklı kılan ikinci bir unsur daha var
ki aslında ben biraz zorlama bir düşünce olarak görüyorum bunu. ikinci düşünce bireylerin toplumlarının hayatta kalmasındaki önemleriyle ilgili. eski insanlarda tek bilgi depolama ve aktarma aracı insanlardı. özellikle de ömürleri boyunca bir sürü şey deneyimlemiş yaşlılardı. jared'e göre kadınları bir yaştan sonra doğurmayı bırakıp ölmeyen topluluklar daha fazla aktarılmış tecrübe sayesinde krizleri daha iyi yönetip yok olmaktan kurtulabiliyorlardı. ama bu fikir erkekler de kadınlardan farksız seviyede deneyim aktarabildiği için bana pek mantıklı gelmiyor.
kitap buna benzer insanlığın üreme mekanizmalarını irdeliyor ve gerçekten çok dolu bir kitap. ismi muhtemelen bir pazarlama hamlesi olarak bu şekilde, hemen arkanızı dönmemenizi tavsiye ederim.
not: burada "istemek" kelimesini kullandım. kitabın çoğu noktasında da buna benzer bilinçli tercihi ima eden fiiller kullanılıyor ama aslında elbette olay birilerinden bir şey talep ederek gerçekleşmiyor. üremesi durmayan kadınlar ölüyor, ve bakımsız kalan çocukları da üremesi durmayan kadının genleriyle birlikte ölüp yok oluyor. öte yandan üremesi bir sebepten ötürü duran kadınlar ölüm riski yüksek olan doğumdan uzak durup çocuklarına bakmaya devam edebiliyor ve bu yüzden genleri daha yüksek oranda aktarılıyor. on binlerce yıl sonra kadınlar bu şekilde değişmiş oluyor.
Sadece Kadınlarda Görülen Menopoza Neden Erkekler de Girmiyor?
