Osmanlı'nın Kuruluşuna Önemli Katkı Sağlayan İsyan: Babailer Ayaklanması
tarihe büyük türkmen ayaklanması olarak geçen, baba ilyas yandaşlarının 1239 yılında başlattığı isyandır babailer ayaklanması. isyanın çıkış nedenine geçmeden önce belirtmek isterim ki kardeşin kardeşe kırdırılması hususunda türk tarihinin şiddetle bastırılan en acı ayaklanmasıdır. yankıları yüzlerce yıl süren bu isyan özellikle dinsel alanda izler bırakarak bektaşilik gibi tarikatların oluşumunu etkilemiş, kırsal kesimlerde yayılmasına öncülük etmiştir.
çıkış nedenlerine geçmeden önce isyanın lideri hakkında bilgi edinmekte fayda var
bu isyanın önderi baba ilyas'tır. bilhassa görüşleri türkmenler arasında hızla yayılmış ve bir çok kitleyi kendine bağlamıştır.baba ilyas; horasan'dan -bugün ki iran'ın orta ve güney kesimi- anadolu'ya göç eden yesevi tarikatına bağlı, bu inançları anadolu'da yaymaya çalışan velidir. tarikat deyince aklınıza bugün ki tarikatlar gelmesin. yesevi tarikatı üyeleri tanrı sevgisinin dinin katı kurallarıyla biçimlenemeyeceğini, insanın ancak kendi gönlünce bu sevgiyi yaratabileceğini söylerdi. onlara göre toplum kadın-erkek ayrımı gözetilmeksizin tüm bireylerin oluşturduğu bir bütündü. bu bütün içinde tüm insanlar birbirine eşitti. inanabiliyor musunuz, insan hakları beyannamesi yayınlanmadan yüzyıllar önce sevgiyi, laikliği ,medeni kanunu, kadın-erkek eşitliğini savunan bir felsefeye inanan türkmenler var. o dönemin avrupası ise kilise elinde oyuncak olan, kadının zaten yerinin olmadığı, insanların tarımsal sınıfta köle olarak kullanıldığı bir kıta.
anadolu selçukluları ve onların egemenliği altındaki beylikler böyle olması gereken bir tanrısal düzeni ayırmışlar, güçlüler yeryüzünü paylaşarak eşitlik kavramını çoktan tarihin tozlu raflarına kaldırmışlardı. oysaki olması gereken bütün insanların barışçıl, birbirlerine eşit bir bütünlük içinde yaşamaları idi. burada selçuklu sultanı 2. gıyaseddin keyhüsrev'in yol açtığı dönülmez büyük yanlışlar var.
isyanın sebepleri
orta asya stepleri... tarihe barbar olarak geçen büyük katliamların sorumlusu... moğollar, hızla batıya doğru ilerlerken önlerine çıkan kavimleri beylikleri kılıçtan geçirmiş, nice ocakları söndürmüş, ayşe hatunlara, nefise hatunlara kıymış, koca yiğitleri kalleşçe öldürmeye başlamıştı. öylesine insanlık dışı ölüm ve işkencelere imza atıyorlardı ki kilometrelerce uzaklıktaki şehirlere atlarının nal izleri düşmeden haberleri düşüyor, tüm coğrafyayı şekillendiriyorlardı adeta.
bu beylik ve kavimler canlarını kurtarmak için olabildiğince uç batıya göç etmeye zorlanmışlardır. kağnılarla atlarla develerle gelen binlerce göçmen türkmenler anadolu'ya yerleşmiştir. arkalarındaki moğol belasından kurtulmak elverişli arazilere yerleşmek iki aş kaynatıp kundaktaki bebesine çorba içirmek isterlerken 2. gıyaseddin adı verilen bir adam tarafından durdurulmuşlar, yağmurdan kaçarken adeta doluya yakalanmışlardır. tarihe not düşülsün, arz ederim.
anadolu seçlukluları sultan'ı bu insanların batıya geçmelerine izin vermemiş, bir de onları elverişsiz arazilerde yaşamaya zorlayarak yoksulluk ve sefalet içinde bırakmıştı. daha önceki göçlerle gelip yerleşik hayat geçen göçmenler ise ellerindeki toprakları ve otlakları yeni gelen türkmenlerle paylaşmak istemiyorlardı. böylece türkmenler güneydoğu anadolu topraklarında kısılıp kaldılar ve yeni göçlerle beraber yığılmaya başladılar. alışık olmadıkları ormanlık ve dağlık bir bölgede yurt tutmak zorunda kalan göçer türkmenler, hayvanları için gerekli otlağı bulamayarak sefalet içine düştüler. bu durum daha önceki göçlerle gelip yerleşen arazi sahipleri türkmenler ile göçer türkmenler arasında çatışmaya dönüşmüştü. anadolu selçukluları, arazi sahiplerinden yana çıkınca göçer türkmenlere ağır cezalar yağdırmaya başladı. ayrıca 2. gıyaseddin'in halkı ezen, adaletsiz yönetimi isyanın çıkmasındaki önemli sebeplerden biridir.
bu ortam baba ilyas'ın düşüncelerinin huzursuz halk arasında hızla yayılmasına yardımcı olurken; yardımcısı baba ishak, türkmenleri örgütlüyor, onları olası bir ayaklanma için hazırlıyordu. türkmenler silah alabilmek için hayvanlarını satmakta ayaklanma için baba ishak'tan gelecek müjdeli haberi bekliyorlardı.
sultan 2. gıyaseddin keyhüsrev, baba ilyas'ın ayaklanma hazırlığı içinde olduğu kuşkusuyla ansızın tepesine bindirmiş ordusunu. bu olay baba ishak'ın isyan için çağrı yapmasına vesile olmuş. türkmenlerin yanı sıra halep ve antep yöresine sürgün edilen harezm türkleri'ni de katılmış. böylece binlerce türkmen boyunun isyanına sebep olmuştur. baba ilyas'ın amasya kalesi'nde yakalanarak öldürülmesi türkmenleri daha da kızdırarak elbistan'da selçukluların yenilmesine sivas'ı babailere bırakmasına akabinde amasya ve kayseri'nin de düşmesine etki etmiştir.
babailer baba ishak öncülüğünde kırşehir'e doğru ilerlerken selçuklu sultan'ı korkudan konya'yı boşaltmış, paralı frank askerleri tutmuş ve kendi ordusunun da toparlanmasına yardımcı olduktan sonra kırşehir önlerinde türkmenlerin tamamını öldürmüştür. baba ishak'ı ise amasya'da 1240 yılında idam ettirmiştir.
ayaklanmanın sonuçları
bu ayaklanma anadolu selçuklu devleti'nin güçsüzlüğünü ortaya çıkardığı gibi, var olan gücünün de iyice sarsılmasına yol açtı.
anadolu, moğol istilasına uğradı. buna karşılık babai inancı etkisini uzun süre devam ettirip değişik dinsel inançları olan toplulukları kendi içinde eriterek kaynaştıran bir dinsel akıma dönüştü.
baba ilyas'ın yandaşları anadolu'nun çeşitli yerlerine dağılarak zaviyeler kurmuş ve düşüncelerini yaymıştır. tokat, amasya ve sivas dolaylarında sonradan batı anadolu ve balkanlarda bu düşünce kurumsallaşmıştı. bilhassa bektaşilik'in temelinde baba ilyas ve ishak'ın bu düşünce sistemi yatar. hacı bektaşi veli, bu inanç ortamının anadolu'daki öncüsü olmuştur.
son olarak, baba ilyas'ın yardımcılarından biri olan şeyh edebali, osmanlı'nın kuruluşunda önemli bir yere sahiptir.
Osmanlı Padişahı Genç Osman'ın Halk İsyanıyla Katledilişinin Dramatik Hikayesi
