Sanki İki Ayrı Ülke: ABD'nin Doğusu ve Batısı Arasındaki Muazzam Farklılıklar

ibnul haldun "coğrafya kaderdir" demiş çünkü insanların yaşadıkları coğrafya kültürlerini, kişiliklerini ve yaşam stillerini etkiler. herhalde bunun tek istisnası abd, kanada ve avustralya gibi göçmenler tarafından kurulan ülkeler olmalı çünkü bu memleketlerde göçmenler kendi kaderlerini ellerine alarak kaderlerinin belirlenmesinde büyük bir rol oynadılar.

abd'nin doğu yarısıyla batı yarısı arasında müthiş farklılıklar göze çarpıyor

avrupa'dan amerika'ya ilk göçlerin başladığı 1500'lerden itibaren 1800'lere kadar göç edenlerin hemen hemen tamamı ülkenin doğu yakasına göç etmiş. batı yakasında yaşanan göçler büyük ölçüde 1850'den sonra ve daha çok 1930'lardan sonra yaşanmış. bu da coğrafya, iklim ve diğer bileşenlerle beraber ülkenin batısıyla doğuşu arasında müthiş farklılıklar oluşmasına yol açmış.

şimdi bu yazıda doğu veya batı yakasının diğerinden daha iyi olduğunu savunmuyorum. ikisinin de kendilerine göre iyi ve kötü yanları var ama yazının ana fikri iki yakanın iki farklı ülke hatta bazen iki farklı dünya gibi birbirinden farklı olması.

bir örnek vereyim

aşağıdaki harita abd'de federal devletin yanı kamunun sahip olduğu toprakları gösteriyor. kırmızıyla işaretlenen topraklar devletin malı ve halka tamamen açık. haritadan görebildiğiniz gibi ülkenin doğu yarısında hemen hemen hiç devlet toprağı yokken batısında neredeyse tüm topraklar devlete ait. bunun sebebi yukarıda belirttiğim gibi ülkeye ilk 300-400 yıl boyunca yaşanan göçler neredeyse hep doğu yakasına gerçekleştiği için bu topraklar göçmenler tarafından kapılıp özelleştirilmiş ama batıdaki topraklar iş işten geçmeden devlet tarafından alınıp halkın ortak mali olarak belirlenmiş.

bir de coğrafyadan örnek vereyim

aşağıdaki haritadan göreceğiniz gibi abd'nin doğu yarısı neredeyse tepsi gibi dümdüz ve tamamen ovalardan oluşuyor. doğuda sadece appalachian dağları var ve bunun dışında pek fazla yükselti yok. zaten buralarda genelde yollar dümdüz ve birbirine paralel, şehirler cetvelle çizilmiş gibi kare şeklinde, şehirleşme daha derli topludur ve şehirler birbirine daha yakındır.

mesela kuzeydoğuda philadelphia, boston, washington dc, new york city ve baltimore gibi şehirler birbirine coğrafi olarak oldukça yakındır. batı yakasıysa neredeyse tamamen dağlarla kaplı olduğu için yollar kavisli, şehirleşme daha dağınık ve bununla birlikte ortam da daha gevşektir. bu batıda oluşan "relaks" kültürün oluşmasında da rol oynamıştır. genelde abd'de doğudan batıya taşınanların en fazla şikayet ettiği konu batı çok dağlık olduğu için yolların aşırı kavisli olması ve şehirlerin yapısıdır. batıda büyük şehirler birbirine oldukça uzaktır. mesela san francisco ile kuzeydeki en yakın büyük şehir olan portland'ın arası arabayla 10 saatin üzerindedir.

doğuyla batı arasındaki bir başka fark da nüfus yoğunluğu farkı

abd'nin doğu yakası batıya göre çok daha kalabalık ve nüfus yoğunluğu çok daha yüksek. aşağıdaki haritada maviyle işaretlenen yerler abd topraklarının %42'sini oluşturuyor ama burada abd nüfusunun sadece %1'i yaşıyor. maviyle işaretlenen bölgelerin neredeyse tamamı batıda. batı yakasının (sadece sahil şeridi) nüfusu 120 milyonken batı yakasının nüfusu 50 milyon civarı.

coğrafi farklılıklar felaket türlerine bile yansımış durumda

mesela ülkenin doğu yakasında fırtına ve hortum tarzı felaketler görülürken batı kesimde daha çok orman yangınları ve depremler görülüyor. örneğin aşağıdaki haritada abd'deki çeşitli eyaletlerde yıldırım düşme oranları gösteriliyor. normalde bir yere ne kadar çok yağmur yağıyorsa o kadar çok yıldırım düştüğü söylenir ama bu haritada bunu göremiyoruz. mesela batı yakasında washington ve oregon yılın 8-9 ayı yağmurlu olmasına rağmen yıldırım düşme oranları olarak en düşük oranlara sahip. california'da yıldırım düşme oranları yok denecek kadar az gözüküyor.

gece-gündüz arası hava sıcaklığı değişimlerine baktığımızda doğu yakasında neredeyse hiç değişim yok ama batı yakasında müthiş farklılıklar göze çarpıyor

ayrıca doğu yakasında da batı yakasında da okyanus etkisi olmasına rağmen doğuda hava batıya göre çok daha nemli. batıda pek nem olmamakla beraber okyanus suları buz gibi ve ayağınızı bile sokamıyorsunuz. doğuda deniz suyu daha sıcak ve bu sayede nem de daha yüksek. belki de yukarıda bahsettiğim yıldırım düşmelerinin sebebi de budur.

biraz da coğrafi farklardan kültürel farklara bakalım

abd'de kendisini "dinsiz olarak" tanımlayanların oranı batıya gidildikçe artıyor ve washington-oregon hattında zirveye ulaşıyor. gerçi doğu tarafında da new york ve çevresinde bazı istisnalar oluşmuş ama genel ortalamaya baktığımızda doğu yakası batı yakasına göre daha dindar.

abd'de nükleer enerji üreten eyaletlere baktığımızda yine doğu yakasının ezici bir üstünlüğü var

batı yakasında genelde rüzgar, şu ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynakları kullanıldığı için tek tük nükleer santral var. mesela california ve washington'ta birer nükleer santral var, oregon, idaho ve nevada'da hiç yok. doğudaysa hemen hemen tüm eyaletlerde çok sayıda nükleer santral olması göze çarpıyor. haritada beyazla gösterilen eyaletler hiç nükleer enerji üretmeyen eyaletler ve bunların ezici bir çoğunluğu ülkenin batı yarısında.

bir başka kültürel aktivite de doğa sporları yaparak geçirilen vakit

tüm eyaletlerdeki amerikalılar'a doğa sporuyla meşgul olup olmadıkları sorulmuş ve özellikle kuzeybatıdaki eyaletlerde "evet" diyenlerin oranı çok daha yüksek çıkmış. örneğin oregon ve washington gibi eyaletlerde bu oran %70'lerdeyken new york ve florida gibi yerlerde %50'lerde gözüküyor. bu istatistikte hava durumu ve iklimin önemli bir rol oynadığını düşünüyorum çünkü güneydeki sıcak eyaletlerde bu oran daha düşük çıkarken kuzeydeki püfür püfür esen eyaletlerde oran daha yüksek çıkmış.

bir başka ilginç istatistik de müzik zevkleri üzerine

mesela metallica'nın en popüler olduğu bölgeler orta ve batı bölgeleri

bununla birlikte luke bryan doğuda çok daha popüler:

imagine dragons'un batı eyaletlerinde inanılmaz bir popülaritesi var

chris brown da doğuda popüler

tüm liste şurada: nytimes.com

ilginç bir istatistik daha var. eyaletlere göre elektrik faturalarına baktığımızda doğudaki elektrik faturalarının daha yüksek olduğunu görüyoruz

doğuda nükleer ve kömür sayesinde elektrik üretimi daha ucuz olmasına rağmen burada elektrik faturaları batıya göre neden daha yüksek geliyor? çünkü doğuda klima kullanımı batıya göre çok daha yaygın. batıda california gibi sıcak yerlerde bile klima kullanımı doğudaki iliman iklimli yerlere göre daha düşük. hatta geçen sene oregon'da ev aramış biri olarak gözlemlediğim kadarıyla buradaki bir çok evin kliması bile mevcut değil ama doğu yakasında kliması olmayan ev neredeyse eksik olarak kabul ediliyor.

abd'de yapılan tarımın büyük çoğunluğu ülkenin doğu yarısında yapılıyor

bunun sebeplerinden biri doğudaki toprakların daha düz ve tarıma daha elverişli olmasıyla beraber yüzlerce yıldır bu topraklarda tarım yapılması. batı toprakları dağlık olduğu için tarım arazisinden çok çöl, ormanlar ve milli parklar dikkat çekiyor. bu yüzden batıdaki toprakların çoğu "turistik" amaçla kullanılıyor ve topraktan geçimini sağlayanların nüfusa oranı çok düşük.

gelelim son yıllarda abd'de en çok tartışılan konuya. esrar batı yakasının tamamında yasallaştırılmış durumda ve doğuda esrarı şimdilik yasallaştıran sadece 2 eyalet var

zaman içinde büyük ihtimalle tüm ülkede esrar yasallaşacaktır ama bunda öncülüğü aşağıdaki haritada görebileceğiniz üzere batı yakası çekiyor. bu iyi bir şey mi kötü bir şey mi siz karar verin.

son olarak bloomberg çeşitli eyaletlere yenilikçilik (innovasyon) anlamında 1 ile 100 arasında puan vermiş

bu puanlamada hangi kriterler kullanılmış ve nasıl bir yöntem izlenmiş bilmiyorum ama batı yakası biraz daha öne çıkmış gibi gözüküyor.

aslında batıdaki ve doğudaki insanların farklı kişiliğe sahip olması bir sürpriz değil. daha sonra bundan başka bir entry'de daha ayrıntılı olarak bahsedeceğim ama şimdi abd'de avrupa'dan göçen ilk insanlar doğu yakasına göç etmişler. bu insanların çoğu avrupa'daki ortalama insana göre daha maceracı ve daha atılganmış. zaten bir insan evini, arkadaşlarını, ailesini, düzenini geride bırakıp gemiye atlayıp yeni bir hayata atılmak için okyanusları aşıyorsa ruhunda en azından biraz maceracılık ve atılganlık var demektir. sonra bu amerika'ya gelenler içinde çok küçük bir grup ülkenin batısına göç etmeye karar veriyor. bunlar 6-7 ay boyunca kah ayakta kah at sırtında dağları, ormanları, çölleri, ovaları aşıyorlar ve 3 bin km'lik bir yolculuğu tamamlıyorlar.

bu şekilde batıya göç etmek için 1800'lerin başında yola çıkan 100 kişiden taş çatlasa 2-3 tanesi batıya ulaşıyor. bir kısmı yolda zorlukları görüp geri dönüyor. bir kısmı yolda hayatını kaybediyor. bir kısmı colorado'ya kadar geldikten sonra orada kalmaya ve daha fazla ilerlememeye karar veriyor. yola çıkanlar içinde en inatçı, en atılgan, en pes etmeyen ve en dayanıklı olanlar batı yakasına erişiyor ve burada toprak sahibi oluyor. işte ortalamaya vurduğunuzda bu insanların hem avrupa'da kalanlara hem de doğu yakasında takılan göçmenlere göre farklı karakteristiklere sahip olduğu bir gerçek. işte burada yeniden ilk cümleye dönüyoruz ve coğrafyanın kader olduğu kadar insanın kendi coğrafyasını kendinin de belirleyebildiği durumlar olduğunu görüyoruz.

belki bu entry bu sene green card çıkıp da abd'nin neresinde yaşayacağı konusunda kararsız olanların karar vermesine az da olsa yardımcı olur.

doğu yakası

-daha köklü bir tarihe sahip

-şehirleşme ve yollar daha düzenli

-mimarı ve kültür olarak avrupa'yı andırıyor

-daha çok tarım yapılıyor.

-daha nemli

-daha kalabalık

-iklimsel felaketler daha çok (hortum, fırtına, yıldırım)

-arazi düz

-bitki örtüsü renk değiştiren (decidüous) ağaçlar

-şehirler daha büyük

-şehirler birbirine daha yakın

batı yakası

-daha relaks (gevşek) bir kültür

-şehirleşme biraz daha dağınık

-havası daha ılıman

-nüfuslar daha seyrek

-bazı konularda daha yenilikçi

-denize girilmiyor (yazın bile buz gibi)

-depremler daha çok

-her yer dağlık

-epeyce çöl var

-bitki örtüsü dört mevsim yeşil kalan cam ağaçları (evergreen)

-şehirler daha küçük (los angeles hariç)

-şehirler birbirine daha uzak